Κάθε οικονομολόγος αλλά και κάθε απλός πολίτης ξέρει ότι τα προνόμια είναι καλά για όποιον τα έχει και τα απολαμβάνει. Δυστυχώς, από τα προνόμια ορισμένων απορρέουν δυσμενείς συνέπειες για τους άλλους.
Υπάρχουν δύο κατηγορίες προνομίων, αυτά που η φύση μοιράζει με τους δικούς της μυστήριους τρόπους και αυτά που οι νόμοι παρέχουν σε διάφορες ομάδες ατόμων και συμφερόντων.
Για τα φυσικά προνόμια, όπως π.χ. η εξυπνάδα, το κάλλος , η καλή υγεία, το ταλέντο κτλ. δεν έχουμε τρόπους να επηρεάσουμε την διανομή τους στα άτομα. Μπορούμε μόνο να ενθαρρύνουμε την καλλιέργειά τους και να τα αξιοποιήσουμε για το γενικό καλό. Έτσι, είναι λογικό η κοινωνία να ενισχύει οικονομικά έναν ταλαντούχο μαθητή να σπουδάσει, διότι αυτό θα είναι προς όφελος όλων.
Τα άλλα προνόμια, δηλαδή αυτά που παρέχει και αναγνωρίζει ο νόμος κατ’ αποκλειστικότητα σε ορισμένα άτομα ή σε ορισμένες ομάδες ατόμων, είναι πηγή ανισοτήτων και κοινωνικών προβλημάτων. Ειδικά, τα προνόμια που έχουν σχέση με την οικονομική ζωή του τόπου αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη και πηγή κοινωνικών ανισοτήτων.
Ιδού δύο χοντρά παραδείγματα για να δείτε το παράλογο των οικονομικών προνομίων:
(1). Οι φαρμακοποιοί ( στην πραγματικότητα έμποροι φαρμάκων, διότι κανείς πλέον δεν φτιάχνει φάρμακα) πωλούν φάρμακα, καλλυντικά, γυαλιά, ειδικά παπούτσια και έχουν το προνόμιο να πωλούν, κατ’ αποκλειστικότητα, προϊόντα που δεν απαιτούν συνταγή γιατρού, όπως π.χ. ασπιρίνες. Έτσι, ο νόμος τους επιτρέπει την πώληση γυαλιών όπως και στα περίπτερα, αλλά απαγορεύει στα περίπτερα να πωλούν ασπιρίνες ή ντεπόν. Με τον τρόπο αυτό ένα μέρος του τζίρου των περιπτέρων μεταφέρεται στα φαρμακεία. Επίσης, οι φαρμακοποιοί έχουν το προνόμιο να έχουν ένα μεγάλο ποσοστό κέρδους εξασφαλισμένο με νόμο και ταυτόχρονα προστατεύονται από τον ανταγωνισμό. Συγκεκριμένα, ο νόμος επιτρέπει μόνο ένα φαρμακείο ανά χίλιους κατοίκους και ποσοστά κέρδους 35% επί της χονδρικής τιμής. Αυτό κι αν είναι προνόμιο. Ο εστιάτορας, ο μανάβης, ο δάσκαλος της μουσικής , ο λογιστής μπορεί να δουλεύει με ποσοστό κέρδους 5%,10% ή και μηδέν και σε κάθε γειτονιά μπορεί να υπάρχουν όσα μαγαζιά μπορούν να αντέξουν τον ανταγωνισμό. Αντίθετα , ο νόμος εξασφαλίζει μονοπωλιακή δύναμη στους φαρμακοποιούς, σε βάρος όσων έχουν ανάγκη φαρμάκων.
(2) Αν θέλετε να αγοράσετε ένα ακίνητο αξίας μεγαλύτερης των τριάντα χιλιάδων ευρώ (δεν υπάρχει ακίνητο μικρότερης αξίας) τότε είναι υποχρεωτικό από τον νόμο να παρίσταται δικηγόρος τον οποίον θα πληρώσετε εσείς. Είναι λογικό να έχετε κάποιον να ελέγξει τα συμβόλαια, εφόσον το κρίνετε απαραίτητο. Όμως, γιατί υποχρεωτικά, ακόμη κι αν είσαστε ικανότατος να κάνετε τον έλεγχο μόνος σας; Αυτό είναι ένα προνόμιο των δικηγόρων που επιβαρύνει όλους τους αγοραστές.
Υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός επαγγελμάτων στα οποία η είσοδος νέων επαγγελματιών είναι δύσκολος ή δαπανηρός έτσι ώστε να περιορίζεται σημαντικά η κινητικότητα μεταξύ των διαφόρων επαγγελμάτων, ακόμη και όταν η οικονομική συγκυρία το καθιστά αναγκαίο και επιθυμητό.
Η επιδίωξη απόκτησης προνομίων από διάφορες ομάδες ατόμων δεν είναι μόνο Ελληνικό πρόβλημα. Σε όλες τις χώρες ακόμη και στις πλέον ανεπτυγμένες όσοι μπορούν προσπαθούν να αποκτήσουν προνόμια που θα αποφέρουν προσόδους. Από πολλούς οικονομολόγους, οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν χαρακτηρισθεί ως «κοινωνίες που επιζητούν προσόδους» (rent seeking societies). Ο λόγος της επιδίωξης προνομίων είναι απλός και προφανής. Τα προνόμια φέρνουν λεφτά. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον οι διάφορες επαγγελματικές ομάδες πιέζουν όσο μπορούν, ακόμη και απειλούν, τους πολιτικούς για παροχή προνομίων. Είναι κι αυτό ένα ρουσφέτι, πράγμα που είναι στα «καθήκοντα» του πολιτικού.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να καταλάβει ότι τα εκ του νόμου προνόμια στραγγαλίζουν την οικονομία και περιορίζουν τις δυνατότητες ανάπτυξης. Η απάντηση στο πρόβλημα των προνομίων είναι μία. Κατάργηση όλων των προνομίων. Οι ανταγωνιστικές δυνάμεις της αγοράς πρέπει να λειτουργήσουν χωρίς τους περιορισμούς των προνομίων. Βέβαια, το ερώτημα που προκύπτει είναι τούτο: ποιος πολιτικός έχει τα κότσια για μια τέτοια επαναστατική πράξη; Όντως, εδώ έχουμε ένα πρόβλημα.
………………………………………………………………………………………………………….
Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.