Η Πορτογαλία είναι πλέον η τρίτη χώρα μέλος της Ευρωζώνης που αποκλείεται από τις αγορές και αναγκάζεται να προσφύγει με το κεφάλι σκυφτό και το χέρι απλωμένο στο ΔΝΤ και την ΕΕ. Μέχρι αυτή τη στιγμή οι όροι του νέου δανείου δεν έχουν ξεκαθαριστεί. Από τις δηλώσεις, όμως, των υπουργών οικονομικών της ΕΕ στην άτυπη σύνοδο του Econfin στο Godollo της Ουγγαρίας προκύπτει ότι οι όροι θα είναι τουλάχιστον το ίδιο αυστηροί με αυτούς που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα και την Ιρλανδία. Σίγουρα σκληρότεροι από αυτούς οδήγησαν την κυβέρνηση Σόκρατες στην πτώση. Η αποστολή τεχνικού κλιμακίου της γνωστής πια Τρόικα αύριο Τρίτη θα κάνει αυτούς τους όρους πιο συγκεκριμένους.
Αυτή τη φορά ο πλέον καθοριστικός παράγοντας που οδήγησε την Πορτογαλία σε αυτό το αδιέξοδο είναι η πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Πιο συγκεκριμένα, από τη μία η ΕΚΤ σταμάτησε να αγοράζει Πορτογαλικά ομόλογα σταματώντας έτσι να γίνεται εμπόδιο στην άνοδο των επιτοκίων, ενώ από την άλλη αύξησε το βασικό της επιτόκιο ανεβάζοντας έτσι το κόστος δανεισμού. Με άλλα λόγια, η ΕΚΤ ουσιαστικά επέλεξε τη στιγμή που μια δυσκολία δανεισμού μετατράπηκε σε ολοκληρωτική αδυναμία για την κυβέρνηση της Πορτογαλίας.
Πολλά μπορούν να ειπωθούν για αυτήν την πολιτική της ΕΚΤ και για τη βαθύτερη λογική της. Όσον αφορά το σκέλος της ανόδου των επιτοκίων τα πράγματα είναι αρκετά απλά. Η ΕΚΤ επιδιώκει μέσα από αυτές της κινήσεις να τονίσει την ανεξαρτησία της έναντι των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης και έτσι να υπογραμμίσει την ικανότητα της να κρατά τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα. Η ΕΚΤ στηρίζει αυτές τις επιλογές στις επιταγές του καταστατικού της χάρτη, όμως το πραγματικό ερώτημα είναι ποιος ωφελείται από αυτές τις κινήσεις. Η απάντηση είναι φυσικά η Γερμανία και οι άλλες πλεονασματικές χώρες της Ευρωζώνης, αφού μια αύξηση του πληθωρισμού οδηγεί σε μείωση της ανταγωνιστικότητας τους. Παράμετρος που έχει καθοριστική σημασία, αφού το σύνολο της όποιας ανάκαμψης στην Ευρωζώνη αυτή τη στηρίζεται σχεδόν εξολοκλήρου στην εξαγωγική βιομηχανία της Γερμανίας.
Η αιτία της παύσης της παρέμβασης της ΕΚΤ στην πρωτογενή αγορά ομολόγων, που είναι και η καθοριστική για την πτώση της Πορτογαλίας, είναι πιο περίπλοκη. Καθοριστικής σημασίας φαίνεται να είναι η εκτίμηση ότι η Ευρώπη διαθέτει πλέον έναν γερμανικής εμπνεύσεως μηχανισμό (EFSF-ESM) για την διαχείριση κρίσεων ο οποίος και πρέπει να συγκεντρώσει στα χέρια του το κρατικό χρέος των περιφερειακών χωρών. Η εκτίμηση με άλλα λόγια είναι ότι πλέον η Πορτογαλία χωράει και αυτή στο μηχανισμό άρα πρέπει να μπει, ακόμα και δια της βίας.
Μια δεύτερη παράμετρος που οδήγησε την ΕΚΤ στη διακοπή της αγοράς κρατικού χρέους των χωρών της περιφέρειας είναι και η σύγκρουση μεταξύ των διαφόρων θεσμικών οργάνων της ΕΕ με τη Γερμανική ηγεμονία να διακυβεύεται στο παρασκήνιο. Αναλυτικότερα, ο πρόεδρος της ΕΚΤ Τρισέ έχει στο παρελθόν επανειλημμένα εκδηλώσει τη δυσαρέσκεια του για το γεγονός ότι η ΕΚΤ αναγκάστηκε να κρατάει κρατικά χρέη. Έχει μάλιστα προτείνει αυτά τα χρέη να βρίσκονται στα χέρια του EFSM της εταιρίας που συγκροτεί το μηχανισμό, θέση που φαίνεται να υποστηρίζει και η Κομισιόν. Αντίθετα η Γερμανία διαφωνεί με αυτήν τη στρατηγική. Με το σταμάτημα των αγορών ομολόγων η ΕΚΤ κάνει σαφές στη Γερμανία ότι δεν θα είναι αυτή ο θεσμικός φορέας διαχείρισης του χρέους των χωρών της περιφέρειας. Δεν θα συμμετέχει έτσι και σε μια ενδεχόμενη αναδιάρθρωση θα προσθέσουμε εμείς.
Η Γερμανία από τη μεριά της έχει σοβαρούς λόγους να θέλει να είναι η ΕΚΤ ο φορέας που παρεμβαίνει στις αγορές ομολόγων. Αυτό γιατί η ΕΚΤ είναι καταστατικά αναγκασμένη να είναι πολύ προσεκτική ώστε κάθε τέτοια αγορά να αποστειρώνεται, να μην οδηγεί σε άνοδο του πληθωρισμού. Ακόμα η ΕΚΤ δεν εκδίδει ομόλογα στο όνομα του συνόλου της ευρωζώνης. Αντίθετα ο EFSM εξασκεί ήδη το δικαίωμα να εκδίδει νέο ομόλογα τα οποία είναι εγγυημένα από τα κεφάλαια όλων των χωρών της Ευρωζώνης. Εκδίδει δηλαδή μια ειδική μορφή ευρωομολών. Αν αποκτήσει και το δικαίωμα να παρεμβαίνει αγοραστικά στις αγορές ομολόγων τότε θα μετατραπεί σε ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους. Με άλλα λόγια θα μπορεί να αναχρηματοδοτεί τις χώρες που έχουν αποκλειστεί από τις αγορές με τρόπο μόνιμο και κατά συνέπεια ημιαυτόνομο από τη Γερμανία. Με αυτόν τον τρόπο όμως η Γερμανία χάνει την ειδική θέση που έχει, δηλαδή της χώρας που από τη μια έχει τα αναγκαία κεφάλαια και από την άλλη τα μοιράζεται μόνον σύμφωνα με τους δικούς της όρους.
Συμπερασματικά, η πτώση και της Πορτογαλίας φανερώνεται σαν ένα ακόμα επεισόδιο στο έργο της Κρίσης. Κρίσης που γίνεται ολοένα και πιο πολύπλοκη, αφού διαφορετικά θεσμικά όργανα της Ευρωζώνης και της ΕΕ τοποθετούνται διαφορετικά ως προς τις αναγκαίες επόμενες κινήσεις μεταφέροντας έτσι το πρόβλημα από το αύριο στο σήμερα, επιταχύνοντας διαδικασίες. Κρίσης που αγκαλιάζει ολοένα και περισσότερες χώρες και έτσι ανεβάζει τα στοιχήματα και τις αποδόσεις. Σε αναμονή λοιπόν, της επόμενης χώρας που θα θυσιαστεί, έχοντας κατά νου ότι οι μικρές χώρες τέλειωσαν. Σειρά έχουν τώρα τα μεγάλα κανόνια.
ΚΠ