«Απόξω» φώναζε ο λαός μας στα κακά πνεύματα, που κατοικούσαν στα σπήλαια και στα γερασμένα δέντρα, για να τα ξορκίσει, χαρίζοντάς τους την ονομασία «ξωτικά». Πίτα με μέλι πρόσφεραν οι ανύπαντρες κοπέλες για να καλοπιάσουν τις Μοίρες ή Καλοκυράδες, που κατά τη λαϊκή παράδοση ζούσαν στους λόφους και στα σπήλαια, ώστε να καλοπαντρευτούν. Συνήθεια που διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες από την αρχαιότητα, όταν οι Ελληνίδες έκαναν θυσία με μέλι στις Νύμφες για τους ίδιους ακριβώς λόγους.
Σ' αυτόν τον μαγικό κόσμο των ξωτικών και των θρύλων, στα όρια της μεσαιωνικής και νεότερης Αθήνας, αναφέρεται η διάλεξη της Όλγας Δακουρά-Βογιατζόγλου, αρχαιολόγου της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012 και ώρα 19.30 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
«Ο μαγικός κύκλος της Αθήνας», όπως είναι ο τίτλος της ομιλίας, ρίχνει φως στα μαγικά κέντρα της πόλης όπου, σύμφωνα με τις περιηγητικές πηγές και τις λαογραφικές καταγραφές, κατοικούσαν τα Ξωτικά, οι Μοίρες και οι Καλοκυράδες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το μεγαλύτερο κέντρο των Ξωτικών, που βρίσκεται στους λόφους των Νυμφών, της Πνύκας και των Μουσών, στου Φιλοπάππου.
Η κ. Βογιατζόγλου έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα, έχοντας πραγματοποιήσει πολλές έρευνες, ομιλίες και ξεναγήσεις για την «άγνωστη» πλευρά του λόφου. Εκεί όπου, όχι πολύ καιρό πριν, κυριαρχούσε στην αντίληψη των απλών ανθρώπων η πεποίθηση ότι υπήρχαν νεράιδες, αλλά και δυνάμεις ικανές να αλλάξουν τη ζωή τους.
Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι ο λείος βράχος κάτω από την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, εκεί όπου μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες έκαναν τσουλήθρα οι έγκυες γυναίκες ώστε να «κυλήσει» εύκολα το μωρό στη γέννα, αλλά και οι άτεκνες για να αποκτήσουν παιδιά. Σ' αυτό το σημείο, λίγο πιο πάνω, τα βυζαντινά χρόνια ιδρύθηκε το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, που θεράπευε τα παιδιά και τα νήπια. Μια επιλογή καθόλου τυχαία, καθώς η Αγία Μαρίνα θεωρείται ότι μετέφερε τις ιδιότητες και τις ενέργειες των κουροτρόφων Νυμφών και του χθόνιου Δία, που λατρεύονταν στον λόφο, διαδεχόμενη ταυτόχρονα κι ένα άλλο ιερό, αυτό του Ηρακλή Αλεξίκακου, η λατρεία του οποίου διαδόθηκε στην Αθήνα μετά τη σωτηρία της από τον λοιμό στο δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Καλοκυράδες και στοιχειά
Στου Φιλοπάππου βρίσκονται και οι Φυλακές του Σωκράτη. Εκεί τα νεότερα χρόνια λατρεύονταν οι Καλοκυράδες -η άλλη ονομασία των Μοιρών- από κοπέλες που τραγουδούσαν άσματα με μυστηριώδη φωνή, προσπαθώντας από κάποιο οιωνό να μαντέψουν το όνομα του μέλλοντος συζύγου τους. 'Αλλη μια παράδοση, που συνδέεται με πανάρχαιες συνήθειες καθώς, σύμφωνα με τους ειδικούς, η επωδή που διασώζεται απηχεί στίχους του ορφικού ύμνου.
Στοιχειωμένη θεωρούνταν επίσης η σπηλιά στα δυτικά του λόφου των Νυμφών, στο Αστεροσκοπείο. Κατά τη μεσαιωνική παράδοση, εδώ ζούσαν τρία φοβερά στοιχειά, οι τρεις αδελφές Πανώλη, Χολέρα και Ευλογιά, που σκόρπιζαν τον θάνατο. Οι Έλληνες προσωποποίησαν τις τρεις αρρώστιες -κυρίως την πανώλη- με διάφορους τρόπους. Ίσως ο πιο διαδεδομένος είναι ο θρύλος που συνδέει τη φοβερή ασθένεια με τις παραδόσεις των Μοιρών.
Όπως αναφέρεται και στο έντυπο του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού «Λόφοι Πνύκας, Νυμφών Μουσών: Το μεγαλύτερο κέντρο των ξωτικών», που εκδόθηκε στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2009-2010), η πανώλη δεν είναι ένα αλλά τρία πρόσωπα, που τρέχουν στις πόλεις για να την ερημώσουν. Η μία κρατάει χάρτινο κατάλογο, η άλλη είναι οπλισμένη με κοφτερά ψαλίδια και η τρίτη με μια σκούπα. Μπαίνουν στα σπίτια και η πρώτη γράφει το όνομα του θύματος, η δεύτερη το πληγώνει με τα ψαλίδια και η τρίτη το σαρώνει.
Η κ. Όλγα Δακουρά-Βογιατζόγλου σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Από το 1998 εργάζεται στη Α΄ ΕΠΚΑ έχοντας την ευθύνη του αρχαιολογικού χώρου των λόφων Μουσών-Πνύκας-Νυμφών. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή και πανελλήνια συνέδρια, έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες και άρθρα σε συλλογικούς τόμους, επιστημονικά περιοδικά, εκπαιδευτικά φυλλάδια και αλλού κι έχει δώσει διαλέξεις για τη βιομηχανική κληρονομιά και τους Δυτικούς Λόφους της Αθήνας.
Η διάλεξη θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του κύκλου ομιλιών για το 2012 με τίτλο «Φανταστικά και Απόκοσμα», τις οποίες διοργανώνει ο Σύλλογος των Φίλων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
(ΑΠΕ - ΜΠΕ)