Τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που προκύπτουν από την πανδημία του νέου κορωνοϊού καθώς και τις πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της αναλύει μεταξύ άλλων ο Ντομινίκ Στρος Καν, καταγγέλλοντας τα ελαττώματα στην αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας και προειδοποιώντας για μια ευρείας κλίμακας μεταναστευτική κρίση.
Επιμέλεια μετάφρασης Τρύφωνας Καϊσερλίδης
Σ’ ένα εμβριθές, εκτενέστατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Politique Internationale ο πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ και πρώην υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας σημειώνει ότι η κρίση που βιώνουμε τώρα είναι πολύ διαφορετική από προηγούμενες πανδημίες, όπως εκείνη της Μαύρης Πανώλης του 1348 μ.Χ. ή της λεγόμενης Ισπανικής Γρίπης του 1918-1919 λόγω της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της ευχέρειας των μετακινήσεων. Κι είναι μεταξύ άλλων διαφορετική και λόγω των αυστηρών περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν σε τεράστιες περιοχές του πλανήτη λόγω της υψηλής μεταδοτικότητας του κορωνοϊού καθώς «η “αξία” της ανθρώπινης ζωής έχει αυξηθεί αξιοσημείωτα στο συλλογικό υποσυνείδητο των πλουσιότερων χωρών».
Σοκ στην προσφορά και τη ζήτηση
Όπως σημειώνει ο Ντομινίκ Στρος Καν η οικονομική κρίση που πυροδοτεί αυτή η πανδημία είναι διαφορετική από άλλες που έχει γνωρίσει ο πλανήτης, επειδή προκαλεί ταυτόχρονα σοκ τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση: «Δύσκολα θα αποφύγουμε τις εργασιακές συνέπειες του σοκ στην προσφορά, που προκύπτει από τα περιοριστικά μέτρα, τα οποία εξ’ ορισμού αποδείχθηκαν απαραίτητα από υγειονομικής άποψης. Με ένα μέρος του εργατικού δυναμικού περιορισμένο για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα η πτώση της παραγωγής είναι αναπόφευκτη. Ορισμένες εταιρείες θα συρρικνωθούν, άλλες θα κλείσουν. Οι θέσεις εργασίας εκεί θα χαθούν αναμφίβολα για αρκετά μεγάλο διάστημα. Είναι αυτό που συμβαίνει σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, που όμως επηρεάζουν συνήθως μόνον ένα μέρος της οικονομίας. Κι η προσφυγή σε “προσωρινές κρατικοποιήσεις” (…) μπορεί να σώσει ορισμένες, αλλά όχι όλες τις επιχειρήσεις.
Το σοκ στη ζήτηση οφείλεται προφανώς σε αρκετούς σωρευτικούς λόγους. Τα έσοδα μιας μερίδας του πληθυσμού, που συρρικνώνονται, η μη ουσιώδους σημασίας κατανάλωση που αναβάλλεται, οι αγορές που καθίστανται αδύνατες λόγω των περιοριστικών μέτρων, έτσι η ζήτηση αποδυναμώνεται και πάλι. Είναι ο γνωστός κύκλος της ύφεσης.
Σ’ αυτό προστίθεται και η απίσχνανση των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Σε μια κλασική ύφεση, η πιο σοφή διαχείριση των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων είναι να περιμένουμε την επιστροφή στην κανονικότητα, εάν κάποιος δεν αναγκάζεται να πουλήσει για τον έναν ή τον άλλο λόγο. Εδώ, η επιστροφή στην κανονικότητα δεν θα είναι όπως πριν.
Ορισμένα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία θα μειωθούν στο μηδέν, επειδή οι εταιρείες που εκπροσωπούν, θα κλείσουν σε μεγαλύτερες αναλογίες απ’ ό, τι σε προηγούμενες κρίσεις. Αυτή η απίσχνανση των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων υποδηλώνει μια προληπτική συμπεριφορά, που μειώνει περαιτέρω τη συνολική ζήτηση. Αυτός ο “κίνδυνος καταστροφής” ορισμένων αποταμιευτών είχε εξαφανιστεί σε μεγάλο βαθμό από τη Μεγάλη Ύφεση και τώρα επέστρεψε. Κι είναι αυτός ο συγχρονισμός των σοκ στην προσφορά και τη ζήτηση που καθιστά την παρούσα κατάσταση τόσο διαφορετική και τόσο επικίνδυνη», σημειώνει.
Η κατάρρευση στις εξαρτώμενες από τις πρώτες ύλες και τον τουρισμό οικονομίες
Ο Ντομινίκ Στρος Καν κρίνει ότι η πρώτη συνέπεια της κρίσης του φονικού κορωνοϊού θα είναι μια οικονομική κατάρρευση των χωρών που εξαρτώνται οικονομικά από τις εξαγωγές πρώτων υλών ή την τουριστική βιομηχανία: «Ένας ορισμένος αριθμός εξαγωγέων πρώτων υλών και σε πρώτο πλάνο των πετρελαιοπαραγωγικών χωρών εισέρχονται στην κρίση με ανεπαρκή επίπεδα αποθεμάτων ξένου συναλλάγματος. Η τιμή του βαρελιού έχει πέσει κι εκείνες του χαλκού, του κακάο και του φοινικέλαιου κατέρρευσαν από την αρχή της χρονιάς. Για τις χώρες που επωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από εμβάσματα από το εξωτερικό, το 2020 μπορεί να φέρει σημαντική συρρίκνωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Όσο για τους τουριστικούς προορισμούς, θα πρέπει να επιβιώσουν μια σχεδόν ολική παύση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το πρώτο μέρος του έτους.
Αυτή η οικονομική κάμψη απειλεί να ξαναβυθίσει εκατομμύρια άτομα της “αναδυόμενης μεσαίας τάξης” στην ακραία φτώχεια. Περισσότερη φτώχεια, ωστόσο, σημαίνει και περισσότερους θανάτους. Οι πληθυσμοί στις αφρικανικές χώρες είναι νεότεροι, αλλά και πιο εύθραυστοι με τα υψηλότερα στον κόσμο ποσοστά υποσιτισμού, μολύνσεων από HIV ή ακόμη και φυματίωσης, κάτι που μπορεί να καταστήσει ακόμη φονικότερο τον κορωνοϊό. Επιπρόσθετα, εκεί που τα ανεπτυγμένα κράτη μπορούν να υιοθετήσουν δραστικά περιοριστικά μέτρα, συχνά αυτό είναι αδύνατο σε πυκνοκατοικημένες αστικές παραγκουπόλεις, όπου είναι δυσχερής η πρόσβαση σε πόσιμο νερό και όπου δεν οι κάτοικοι δεν έχουν την πολυτέλεια να σταματήσουν να εργάζονται ή να πηγαίνουν στην αγορά για να αγοράσουν τρόφιμα. Η εμπειρία από τον Ebola έχει δείξει ότι το κλείσιμο των σχολείων – στο οποίο προχώρησαν 180 χώρες του πλανήτη – συχνά καταλήγει σε οριστική εγκατάλειψή τους από μαθητές, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και την εκπαίδευση χαμένη για μια γενιά μαθητών».
Θα πυροδοτήσει νέα μεταναστευτική κρίση η πανδημία της Covid-19;
Γι’ αυτούς τους λόγους ο Στρος Καν αναμένει μια νέα, μεγάλη μεταναστευτική κρίση ως συνέπεια της πανδημίας του φονικού κορωνοϊού. «Πριν την τρέχουσα κρίση», γράφει, «η Ευρώπη ήδη αντιμετώπιζε τη μεγαλύτερη δυσκολία στη διαχείριση της ροής ορισμένων εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών που συνωστίζονταν στις πύλες της. Τι θα γίνει όταν, ωθούμενοι από την κατάρρευση των οικονομιών στις πατρίδες τους, υπάρξουν εκατομμύρια που θα επιχειρήσουν να εισβάλουν διά της βίας;
Ακόμη κι αν αυτό το σενάριο φαίνεται απόμακρο σε σχέση με την τρέχουσα έκτακτη κατάσταση, ακόμη κι αν η κοινή γνώμη έχει άλλες ανησυχίες να ασχοληθεί, είναι καθήκον των κρατούντων να προβλέπουν κρίσεις που θα έλθουν μετά την κρίση. Και για τους Ευρωπαίους είναι απόλυτη αναγκαιότητα να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να επεκτείνουν την αποτελεσματικότητα των νομισματικών μέτρων που λαμβάνουν προς ίδιον όφελος στις αναδυόμενες χώρες, αρχής γενομένης από την Αφρική.»
Ο Ντομινίκ Στρος Καν παραθέτει στην ανάλυσή του ένα φάσμα λύσεων για την αντιμετώπιση του οικονομικού σεισμού που πυροδοτεί η υγειονομική κρίση του φονικού κορωνοϊού, όπως «η ελάφρυνση χρέους για τις χώρες με χαμηλές προσόδους και τη μαζική έκδοση Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων [ ένα διεθνές αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο, που δημιουργήθηκε από το ΔΝΤ το 1969, ως εναλλακτική μορφή των υφιστάμενων επίσημων συναλλαγματικών διαθεσίμων των κρατών-μελών του] (που) επιβάλλονται στην παρούσα συγκυρία για να συμβάλουν στην αποτροπή μιας οικονομικής καταστροφής».
Ο κατακερματισμός της παγκοσμιοποίησης
Παράλληλα διαπιστώνει ότι είμαστε μάρτυρες «ενός οργανωμένου κώματος και μιας αιφνίδιας, αλλά αναμφίβολα διαρκούς αποσύνθεσης των τροφοδοτικών αλυσίδων”, που προκαλεί η πανδημία του κορωνοϊού και τα περιοριστικά μέτρα. Οι δράσεις των μεγάλων κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων «μόνον έμμεσα θα επηρεάσει τις αναδυόμενες οικονομίες», λέει.
Και καταλήγει: «Είναι λογικό, λοιπόν, να αναμένουμε έναν κατακερματισμό της παγκοσμιοποίησης κι αυτή μπορεί να είναι μια ευκαιρία για την Ευρώπη, αν γνωρίζει πώς να την αδράξει (…) Για να μπορέσει να ξαναμοιραστεί η τράπουλα θα πρέπει o κίνδυνος της πανδημίας να διαποτίσει βαθιά, αλλά πάνω απ’ όλα με διάρκεια την παγκόσμια συλλογική ευαισθησία. Η πολεμική μεταφορά, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως, βρίσκει την εφαρμογή της μόνον σε περιόδους κινητοποίησης. Αντιμέτωποι με μια τέτοια δομική και ταυτόχρονα παγκόσμια απειλή είναι πιθανό να γινόμαστε μάρτυρες μιας βαθιάς αλλαγής των συλλογικών προτιμήσεων. Η πρώτη πιθανή εξέλιξη των συλλογικών μας προτιμήσεων: η σχέση με την προσωρινότητα. Εισερχόμενοι σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από μολυσματικούς κινδύνους είναι απαραίτητο να διορθώσουμε τις ελλείψεις μας και να αναγνωρίσουμε την ανικανότητά μας, ειδικά στην Ευρώπη, για να δώσουμε μια υπόσταση στην αρχή της πρόληψης και για να καλλιεργήσουμε την προληπτική προσέγγιση: η εμβολή των συστημάτων υγείας των ανεπτυγμένων κρατών δεν είναι παρά το σύμπτωμα ενός κοντόφθαλμου πολιτικού οράματος, που νιώθει διασφαλισμένο από οποιαδήποτε απρόβλεπτα γεγονότα μόνον λόγω της ύπαρξης διασυνδεδεμένων και αντιδραστικών αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Οι μελλοντικές αποφάσεις δεν μπορούν να εξαιρεθούν από την καταχώρηση, ιδίως στον προϋπολογισμό, μακροπρόθεσμα, ούτε από μια συστηματική στρατηγική προσέγγιση στους διάφορους τομείς προτεραιότητας της ζωής των ανθρώπων.
Πέρα από αυτήν την πρώτη πτυχή, ο κίνδυνος μόλυνσης μας θυμίζει με τη δύναμη των αποδείξεων την αλληλεξάρτηση μεταξύ των ατόμων.
Αυτό είναι όλο το παράδοξο των περιοριστικών μέτρων: απομονωμένα στα σπίτια τους τα άτομα ουδέποτε μέχρι τώρα δεν είχαν εργαστεί για την αποκατάσταση της συλλογικότητας. Η υγεία του καθενός δεν είναι πλέον, όπως στις περιπτώσεις των καρδιαγγειακών παθήσεων και των εκφυλιστικών νοσημάτων η συνέπεια μιας ατομικής συμπεριφοράς: εξαρτάται από την υπευθυνότητα του καθενός έναντι του συνόλου και αντίστροφα από την ικανότητα του συνόλου να αναλάβει την ευθύνη της υγείας και του τελευταίου μέλους του. Η χαρακτηριστική ιδιότητα των ιών, που έρχεται να μας υπενθυμίσει αυτή η πανδημία, είναι ότι δεν γνωρίζουν σύνορα, ούτε κοινωνικά, ούτε πολιτικά: κανένας φραγμός, κανένα τείχος δεν θα προστατέψει διηνεκώς τις κοινωνίες από τον κίνδυνο της μόλυνσης. Πέρα από την αναγκαία ενίσχυση του ρόλου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην εφαρμογή ενεργών πολιτικών πρόληψης, η επανεμφάνιση αυτού του αισθήματος αλληλεξάρτησης θα πρέπει να ενισχυθεί, ώστε να μην αναδυθεί μια κοινωνία γενικής δυσπιστίας».
Επιμέλεια μετάφρασης Τρύφωνας Καϊσερλίδης