Σε μια συγκυρία όπου όλα τα μάτια - και δικαίως - είναι στραμμένα στο ονοματολογικό και τα συνεπειακά του προβλήματα, δεν είναι άσκοπο να στρέψουμε παράλληλα την προσοχή μας στην επιθετικότητα από την λεγόμενη «εξ ανατολών γείτονα».
Επιφανείς οικονομολόγοι, από την εποχή του David Ricardo, συνηθίζουν να παρομοιάζουν το φαινόμενο του οικονομικού προστατευτισμού, ως την παρακολούθηση μιας παρέλασης από κερκίδες σε αμφιθεατρική διάταξη: Αν η πρώτη σειρά σηκωθεί όρθια, θα ακολουθήσει η δεύτερη, η τρίτη, η τέταρτη και όλες περαιτέρω.
Δυστυχώς στην πολιτική, τα ίδια συμπτώματα χαρακτηρίζουν τον λαϊκισμό, ιδίως όταν ο τελευταίος συμπεριλαμβάνει στο μίγμα του και ακραίο εθνικισμό.
Η περίπτωση της Τουρκίας είναι χαρακτηριστική: Όταν ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογκάν και αξιωματούχοι του κυβερνώντος ΑΚΡ κόμματος (στη πρώτη σειρά) απειλούν επί καθημερινής βάσεως ότι «υπάρχουν ορισμένα νησιά το νομικό καθεστώς των οποίων χρειάζεται αναθεώρηση», ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτζάρογλου (στη δεύτερη σειρά), συναγωνιζόμενος τον Ερντογκάν σε άκρατο και αναμενόμενο «πατριωτισμό», δηλώνει ότι «όταν το CHP έλθει στη εξουσία θα πάρουμε τα ελληνικά νησιά τα οποία μας ανήκουν», προσθέτοντας «ακριβώς όπως ο Μπουλέντ Ετσεβίτ πήρε την Κύπρο το 1974».
Αυτά συμβαίνουν σήμερα, το 2018.
Και αυτά συμβαίνουν εναντίον της μοναδικής - ίσως - χώρας εντός ΕΕ που συνεχίζει με δηλώσεις και με πράξεις να υποστηρίζει την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, τη στιγμή που όλοι οι άλλοι εταίροι είναι από επιφυλακτικοί μέχρι αρνητικοί.
Βεβαίως, δηλώσεις ότι «θα πάρουν τα ελληνικά νησιά που τους ανήκουν» όπως ακριβώς «πήραν την Κύπρο το 1974», αξίζει να ληφθούν υπόψη στον επόμενο γύρο - οψέποτε πραγματοποιηθεί - συζητήσεων για το Κυπριακό, εφόσον η ίδια η τουρκική πλευρά αναγνωρίζει, με τον τρόπο αυτό, ως παράνομη την στρατιωτική παρουσία της σε ένα «κατειλημμένο νησί».
Η Τουρκία στα Βαλκάνια. Το πέρασμα της Ιστορίας επιβεβαιώνει ότι η επιθετικότητα των Τούρκων κατευθύνονταν κυρίως προς την Δύση, όχι προς την Ανατολή. Αυτό αποκτά απόλυτη εφαρμογή μετά την δημιουργία του νέου τουρκικού κράτους το 1922. Και βεβαίως, ο όρος «Δύση» εδώ, έχει τόσο γεωγραφική έννοια, όσο και πολιτική και πολιτιστική.
Δεν είναι μακρινός ο χρόνος του Μαρτίου 2017, όταν ο Τούρκος ηγέτης εξαπέλυσε βαρύτατες κατηγορίες, αν όχι ύβρεις, εναντίον των ηγετών των κρατών μελών της ΕΕ οι οποίοι, ευρισκόμενοι στη Ρώμη για τον εορτασμό των 60 χρόνων της υπογραφής της Συνθήκης ΕΟΚ, είχαν την «ατυχή έμπνευση» να επισκεφθούν τον Πάπα, χωρίς την προηγούμενη «άδεια» από τον Ερντογκάν! Ένα γεγονός το οποίο ερμηνεύθηκε από την πλειονότητα των πολιτικών σχολιαστών ως «επέμβαση στα εσωτερικά της ΕΕ», εφόσον στην Τουρκία, ως μη κράτος μέλος της ΕΕ, «δεν πέφτει λόγος», για το τι θα πράξουν οι αρχηγοί ενός οργανισμού ή μιας Ένωσης, όπου η ίδια δεν μετέχει!
Στις 16 Σεπτεμβρίου 2009 ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, μετέχοντας στην εκδήλωση «Η οθωμανική κληρονομιά και οι Μουσουλμανικές Κοινότητες στα Βαλκάνια σήμερα», διακήρυξε από το Σεράγεβο το νέο-οθωμανικό δόγμα, χαρακτηρίζοντας τα Βαλκάνια ως «γεωπολιτικά ουδέτερη κάποτε ζώνη, η οποία μετεξελίχθηκε σε παγκόσμιο κέντρο πολιτικής κατά την οθωμανική διακυβέρνηση τον 16ο αιώνα», προσθέτοντας ότι «η Τουρκία θα επανεφεύρει και θα ξαναφέρει αυτή την χρυσή εποχή στα Βαλκάνια».
Χρειάζεται πολύ κουράγιο, μάλλον θράσος και κυνικότητα, να λες σε κάποιον ότι «οι πρόγονοί σου ζούσαν καλά υπό ζυγό και αυτό πρέπει να το επαναλάβουμε», όμως αυτό ελέχθη.
Δηλώσεις τύπου «η Τουρκία είναι Κόσοβο και το Κόσοβο είναι Τουρκία», είναι σαφές ότι δεν συμβάλουν στην σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής.
Τον Ιούνιο 2017 ο πρώην Αλβανός πρόεδρος Σαλί Μπερίσα κατηγόρησε δημοσίως στη Βουλή τον Πρωθυπουργό Εντυ Ράμα ότι χρηματοδοτήθηκε από «τρίτη χώρα» για να ακυρώσει την Ελληνο-Αλβανική συμφωνία του 2009 για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Ο Τύπος αποκρυπτογράφησε ως «τρίτη χώρα» την Τουρκία.
Οι δεσμοί της σημερινής αλβανικής κυβέρνησης με την Τουρκία είναι τόσο στενοί που τον Μάϊο 2015 ο Ερντογκάν, σε επίσκεψή του στα Τίρανα χαρακτήρισε δημοσίως τις αλβανικές ακτές ως «τα σύνορα του νέο-οθωμανισμού στην Αδριατική»(!) Παράλληλα, ο Τούρκος ηγέτης «απαίτησε» το κλείσιμο των ιδιωτικών Πανεπιστημίων ως «φιλο-γκιουλενικών», ενώ ο Ράμα αναβάθμισε την Τουρκία σε «στρατηγικό εταίρο» με πλήρη οικονομική και εμπορική διείσδυση.
Με σημαντικό ποσοστό τουρκογενών Βουλγάρων πολιτών, το οποίο πολλοί αναβιβάζουν σε 9% του συνολικού βουλγαρικού πληθυσμού, η Τουρκία χρηματοδοτεί «το δικό της κόμμα» (DOST) και φιλοδοξεί να είναι «ρυθμιστής» των πολιτικών εξελίξεων.
Το κοινό βουλγαρο-τουρκικό ανακοινωθέν, μετά την επίσκεψη Μπορίσοφ στην Τουρκία, Νοέμβριο 2017, «μιλάει» από μόνο του: «Τα μέρη συμφώνησαν ότι οι διμερείς βουλγαρο-τουρκικές σχέσεις βασίζονται στους κανόνες καλής γειτονίας, αμοιβαίο σεβασμό και μη παρέμβαση του ενός στις εσωτερικές υποθέσεις του άλλου». Αυτό το αυτονόητο, θα πρέπει να θεωρηθεί «νίκη» για την βουλγαρική πλευρά, εφόσον ο «υπηρεσιακός» Πρωθυπουργός Ογκνυάν Γκερζίκοφ υπογράμμιζε «Η Τουρκία προσπαθεί εδώ και 26 χρόνια από την πτώση του κομμουνισμού, να επηρεάσει τις βουλγαρικές εκλογές, και το ίδιο πράττει και τώρα».
Στα τέλη 2017 ο Ερντογκάν δήλωνε ότι «τα σύνορα της καρδιάς μας έφθαναν κάποτε μέχρι την Βιέννη», ενώ παράλληλα υπογράμμιζε ότι «η οθωμανική αυτοκρατορία είχε έκταση 2.000.000 τ.χλμ ενώ η σημερινή Τουρκία μόνο 783.000», προωθώντας την επεκτατική τουρκική agenda εις βάρος της σταθερότητας της ευρύτερης περιοχής.
Θα ήθελα, πάντως, να παρατηρήσω ότι, ως νομικός έχω συναντήσει όρους όπως «νόμιμα σύνορα», «χερσαία», «θαλάσσια», «προσωρινά σύνορα», «συμφωνημένα σύνορα» καθώς και άλλους τρόπους θεώρησης των συνόρων. Τον όρο «σύνορα της καρδιάς», δεν τον έχω απαντήσει, όμως, ούτε σε τηλεοπτικό σόου.
Ακόμα και πρόσφατα, τον Ιανουάριο, σε ευθεία παρέμβαση στην ατζέντα της ΕΕ στα Βαλκάνια, ο Ερντογκάν δήλωνε ότι «οι Αλβανοί πρέπει πρώτα να ενοποιήσουν τα εδάφη τους και μετά να ενταχθούν στην ΕΕ».
Το κόστος των πολέμων στα Βαλκάνια την δεκαετία του ’90 εκτιμάται μόνο για τις ΗΠΑ σε 30 δις δολάρια. Όπως η Σβετλάνα Μπροζ, εγγονή του Τίτο, σε πρόσφατο άρθρο της «Το όνομα Μακεδονία δεν μπορεί να λειτουργήσει» παρατηρεί «H Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Ηνωμένα Έθνη και η διεθνής κοινότητα έχουν επενδύσει σημαντικό πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο και έχουν καταβάλει μεγάλες προσπάθειες όσον αφορά την ειρήνευση και τη διατήρηση της ειρήνης στην πρώην Γιουγκοσλαβία και την ανθρωπιστική βοήθεια στα Βαλκάνια. Αυτό δεν ήταν μάταιο. Είναι προφανές ότι οι διεθνής κοινότητα επιδιώκει ένα κλίμα σταθερότητας, συνεργασίας και συγκατάθεσης, σε μία περιοχή, όπου το μέλλον είναι συνδεδεμένο με την ανάπτυξη».
Ο Ερντογκάν και η επόμενη ημέρα - Ο μεγάλος κίνδυνος για την διεθνή κοινότητα. Είναι η επιθετικότητα του Ερντογκάν ο μόνος λόγος ανησυχίας για τον αποσταθεροποιητικό ρόλο της Τουρκίας στα Βαλκάνια;
Δυστυχώς, η απάντηση είναι ένα μεγάλο «όχι».
Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Τουρκία, προβάλλει από τώρα τις απειλές του. Άλλα τουρκικά εθνικιστικά κόμματα θα γίνουν πιο έντονα εθνικιστικά μετά την επανεκλογή τους.
Είναι νομοτελειακό ότι κάποια μέρα το καθεστώς Ερντογκάν θα δώσει την εξουσία σε άλλη κυβέρνηση. Σ’ αυτό το σημείο ένας μεγάλος κίνδυνος ελλοχεύει : Η διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα η Δύση, απογοητευμένη από τον Ερντογκάν και την πολιτική του, να δώσει «λευκή επιταγή» στη νέα τουρκική κυβέρνηση - κατά πάσα πιθανότητα «κοσμική» και όχι «ισλαμική» - προς υποστήριξη της νέας πολιτικής της και των πρωτοβουλιών της.
Το ιδιαίτερα επικίνδυνο σημείο είναι ότι αυτή η «πολιτική» και αυτές οι «πρωτοβουλίες», συμπεριλαμβάνουν μία επιθετική ατζέντα εναντίον μιας χώρας της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ΝΑΤΟ όπως είναι η Ελλάδα.
Το γεγονός ότι η επόμενη τουρκική κυβέρνηση - όποτε έλθει - δεν θα είναι «χρωματισμένη» με την πολιτική Ερντογκάν και θα φαίνεται «κοσμική», με κανένα τρόπο δεν σημαίνει ότι οι διεκδικήσεις και οι πράξεις της, εφόσον είναι παράνομες, θα μπορούσαν να καλυφθούν με νομιμότητα ή νομιμοφάνεια, ακριβώς προς υποστήριξή της, επειδή δεν θα είναι ισλαμική!
Είναι σαφές ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα είναι αναπόφευκτο για την διεθνή κοινότητα να επιλέξει μεταξύ της Τουρκίας και «άλλης εναλλακτικής».
Μεταξύ μεγάλων και σημαντικών συμφερόντων αλλά σίγουρων και εξασφαλισμένων από την μία πλευρά, και ίσως μεγαλύτερων συμφερόντων - ή απλώς θεωρούμενων ως μεγαλύτερων - αλλά «ευρισκόμενων στον αέρα» και αβέβαιων, από την άλλη.
Πόσο έτοιμοι είμαστε εμείς πάνω σ’ αυτή την προοπτική;
* Ο Κάρολος Γάδης είναι πρώην Πρέσβης της Ελλάδος στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και Πρεσβευτής-Σύμβουλος σε Ουάσινγκτον και Άγκυρα