Εδώ, στην καρδιά της πόλης μας, στην Πλάκα, βόρεια των σημερινών «Αέρηδων», άλλοτε περιοχή του Ωρολογίου του Κυρρήστου, έλαβε χώρα το 1834 μία σημαντική πολιτισμική «γέννα»: εδώ δημιουργήθηκαν τα πρώτα ρεμπέτικα, τα λεγόμενα «μουρμούρικα», τα οποία τραγουδούσαν οι κατάδικοι των Φυλακών Μεντρεσέ.
Ο Μεντρεσές των Αθηνών, του οποίου την πύλη μπορεί να θαυμάσει ακόμη κανείς στην Πλάκα, ήταν Ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο που είχε ιδρυθεί τον 17ο αιώνα. Αυτό άλλωστε σημαίνει και η τουρκική λέξη Μεντρεσές.
Επί εποχής Όθωνα και Γεωργίου Α' χρησιμοποιούνταν ως φυλακές και τόπος εκτέλεσης καταδίκων. Μάλιστα, οι απαγχονισμοί λάμβαναν χώρα στα κλαδιά του αιωνόβιου πλάτανου στο κέντρο της αυλής του, περιμετρικά της οποίας ξεδιπλώνονταν τα κελιά των φυλακισμένων, άλλοτε δωμάτια των ιεροσπουδαστών.
Από εκεί βγήκε και η έκφραση «χαιρέτα μου τον πλάτανο»: μία φράση που την έλεγαν οι κατάδικοι σε όποιον «συνάδελφό» τους επεδείκνυε παραβατική συμπεριφορά, διακινδυνεύοντας έτσι να βρεθεί κρεμασμένος από τα κλαδιά του πλάτανου, ο οποίος καταστράφηκε το 1915 από κεραυνό!
Ένας τόπος άμεσα συνδεδεμένος με την προϊστορία, τη γέννηση και τα πρώτα βήματα του μουσικού ιδιώματος που φέρει το όνομα «ρεμπέτικο»: εκεί, στις φυλακές του Μεντρεσέ το 1834, άρχισαν να σημειώνονται στην Αθήνα τα πρώτα ρεμπέτικα ακούσματα τα λεγόμενα «μουρμούρικα».
Την ίδια εκείνη εποχή οι Βαυαροί προσπαθούσαν να εισάγουν στη τότε αθηναϊκή κοινωνία τις καντρίλιες και την πόλκα. Αντίθετα στη πλατεία του Ψυρρή τα μουρμούρικα, και τα σεβνταλήτικα άρχισαν να βρίσκουν ανάπτυξη. Στις αρχές του 1900 τα ρεμπέτικα αποτελούσαν το λαϊκό τραγούδι των φτωχών συνοικιών των κυριοτέρων πόλεων.
Η μετέπειτα ιστορική εξέλιξη είναι εν πολλοίς γνωστή...
Οι φωτογραφίες του Μεντρεσέ που ακολουθούν αντλήθηκαν από τον ιστότοπο: http://athensville.blogspot.gr:
Η απομείνασα πύλη του Μεντρεσέ.
Το εσωτερικό της αυλής
Ο πλάτανος από γκραβούρα του 18ου αιώνα
Ακούστε μερικά δείγματα «μουρμούρικων», απευθείας από τον «υπόκοσμο»: