Η συμφωνία της Αμερικής με την Ελλάδα για τη δημιουργία βάσης στην Κρήτη, «έκλεισε» το 1953 για μια έκταση που μετά το πέρας 100 χρόνων, θα περνούσε υπό αμερικανική ιδιοκτησία. Επίσημα η λειτουργία της Βάσης ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 1954 με την υπηρεσία 34th Radio Sqadron.
Τα 738 στρέμματα της έκτασης παραχωρήθηκαν από ιδιώτες οι οποίοι εισέπραξαν ένα είδος ενοικίου από την Αμερική για τα πρώτα 5 χρόνια και κατόπιν ένα ποσό εφάπαξ.
Στις 12 Μαρτίου 1993, ως τμήμα της ελάττωσης των δυνάμεων των Η.Π.Α. στην Ευρώπη, ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την επιστροφή της Βάσης στην κυβέρνηση της Ελλάδας, ενώ επισήμως η Βάση παραδόθηκε τον Ιούνιο του 1994.
Σήμερα η έκταση εντάσσεται πλέον στα άμεσα σχέδια «αξιοποίησης» - εκποίησης σε ιδιώτες. Ο χώρος «παζαρεύεται», καταγγέλλουν οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, με συνοπτικές και αδιαφανείς διαδικασίες και είναι επιλογή της κυβέρνησης να προχωρήσει σε αυτήν την κατεύθυνση.
Η έκταση της πρώην Αμερικάνικης βάσης άρχισε τα πρώτα χρόνια της να παίρνει μορφή. Σπίτια, καταστήματα, εστιατόρια, κινηματογράφος, θέατρο, νοσοκομείο ... μια μικρή, καλά εξοπλισμένη, πολιτεία ήταν, που έσφυζε από ζωή με 3000 άτομα που ζούσαν μέσα και έξω από τη Βάση. Στις Γούβες, τις Γούρνες, στην περιοχή Κοκκίνη Χάνι, στην πόλη του Ηρακλείου, σύμφωνα με μαρτυρίες, 777 σπίτια ήταν ενοικιασμένα από Αμερικανούς πολίτες με τις οικογένειές τους, που ζούσαν και δούλευαν εκεί:
Νοσοκόμοι, μηχανικοί, φουρνάρηδες, γιατροί, στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό. Ηθοποιοί και τραγουδιστές που φρόντιζαν την ψυχαγωγία τους. Οι ανύπαντροι έμεναν σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους μέσα στη Βάση, τα Barracks όπως ονομάζονταν, που ήταν κοιτώνες και βρίσκονταν δίπλα από εκεί που είναι σήμερα τα σχολικά κτίρια.
Δούλεψαν πολλοί Έλληνες στα 40 χρόνια που λειτούργησε η Βάση, σε διάφορες ειδικότητες. Μόνιμο ελληνικό προσωπικό ήταν γύρω στα 500 άτομα, με τα 55 να εργάζονται στο κεντρικό εστιατόριο.
Ο Μανώλης Κουφάκης «έζησε» 35 χρόνια μαζί τους - σχεδόν από την αρχή που δημιουργήθηκε η Βάση μέχρι και το κλείσιμό της. Στα πρώτα 11 χρόνια ήταν στη λάντζα του κεντρικού εστιατορίου και σαν β' μάγειρας. Στο πέρασμα των χρόνων μαγείρεψε και τάισε πάνω από 3500 άτομα ως α' μάγειρας πια. Έφτιαχνε το μενού της ημέρας, φρόντιζε τα γλυκά και το ψωμί να είναι πάντα φρέσκα.
«Ως μόνιμο προσωπικό είχαμε ειδική ταυτότητα, την οποία δείχναμε στο φρουρό στην πύλη για να μπούμε μέσα στη Βάση», αναφέρει στο αφιέρωμα του madeincreta. «Κάποτε, το 1967 στον πόλεμο των 5 ημερών του Ισραήλ, μείναμε 70 ώρες άγρυπνοι για να μαγειρεύουμε και να στέλνουμε πακέτα φαγητού στους στρατιώτες που πολεμούσαν εκεί», λέει ο ίδιος.
«Η καλύτερη γιορτή ήταν η Ημέρα Ανεξαρτησίας στις 4 Ιουλίου. Από το πρωί μαγειρεύαμε και ο χώρος στολιζόταν με τα παραδοσιακά χρώματα της αμερικάνικης σημαίας. Κλόουν, ζογκλέρ, μηχανήματα με ποπ - κορν και μαλλί της γριάς, μουσικά και θεατρικά δρώμενα με κορύφωση τα καλύτερα και τα πιο φαντασμαγορικά πυροτεχνήματα που είχαμε δει ποτέ στις 10 η ώρα το βράδυ».
Ο Νίκος Γραφανάκης ήταν οικοδόμος και εργαζόταν εκεί ως εξωτερικός εργάτης. Κάθε φορά που χρειαζόταν, έμπαινε με ειδική άδεια για να βοηθήσει στην ανέγερση ενός ακόμα κτιρίου.
«Ήταν εξαιρετικοί άνθρωποι όλοι τους και μας βοηθούσαν πολύ σε ότι χρειαζόμασταν. Δεν υπήρχε ρατσισμός απέναντί μας, ακόμα και στους απλούς εργάτες», θυμάται.
Ο χώρος της πρώην Αμερικανικής Βάσης, στις Γούρνες, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, λειτουργούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα και ως βάση ανάπαυσης για τους τραυματίες πολέμου.
«Όταν είχε καταιγίδες κι άστραφτε, πολλούς στρατιώτες τους βρίσκαμε κρυμμένους κάτω από τα τραπέζια γιατί νόμιζαν ότι ήταν χειροβομβίδες. Ήταν τρομαχτικό να βλέπεις τόσο φοβισμένους ανθρώπους. Χαμένους στην σκληρότητα του πολέμου...», συνεχίζει ο κ.Κουφάκης.
Δυστυχώς όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν, λένε οι παλιοί. Με το κλείσιμο της Βάσης ήρθε και η οικονομική καταστροφή για πολλούς. Ερήμωσε ο τόπος και τα κτίρια λεηλατήθηκαν ... όσο δεν παίρνει άλλο. Τώρα έμειναν οι αναμνήσεις των ανθρώπων και η ελπίδα ότι κάποτε ο τόπος θα ξαναγεννηθεί, έστω και ... μακριά από την Αμερική.