Τους Κορύβαντες τους ανακάλυψα από μια πολύ εντυπωσιακή φωτογραφία που εμφανίστηκε στο Google αναπάντεχα, ψάχνοντας κάτι άσχετο. Ήταν ένα οπλιτικό άγημα οχτώ αρχαίων πολεμιστών που θα μπορούσαν να έχουν κάνει βουτιά στο χρόνο, με θώρακες, ασπίδες, πολύχρωμες περικεφαλαίες, σπαθιά και δόρατα και έμοιαζαν με κομπάρσους από χολιγουντιανή ταινία που περπατούσαν τρομακτικοί μέσα στην χειμωνιάτικη εξοχή. Μπαίνοντας στο σάιτ τους, αυτό που σου προκαλεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον –εκτός από τις αμέτρητες «ψαρωτικές» φωτογραφίες- είναι η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν αυτό που αρχικά φαίνεται ότι είναι το χόμπι τους. Οι Κορύβαντες δεν μελετούν απλά αρχαία όπλα και πανοπλίες, ή τον τρόπο που πολεμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, ερευνούν, παρουσιάζουν μελέτες για τα πολεμικά ήθη και κατασκευάζουν μόνοι τους όλα τα αντικείμενα που εμφανίζονται στις φωτογραφίες τους. Από το 2009 που ο σύλλογος λειτουργεί επίσημα, έχουν δημοσιεύσει στο σάιτ τους και σε ειδικά περιοδικά ολοκληρωμένες μελέτες για πολεμικές τεχνικές, εξοπλισμό και σύμβολα του αρχαίου ελληνικού κόσμου – στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Στρατοί & Τακτικές» υπάρχει μια 16σέλιδη μελέτη του Δημήτρη Κατσίκη για τα πλεονεκτήματα του κωδωνόσχημου θώρακα και του λινοθώρακα στο πεδίο της μάχης, με ένα σωρό παραπομπές σε ιστορικά στοιχεία. Συναντήσαμε τον Αντώνη Αλιάδη λίγες μέρες αφού είχαν ολοκληρωθεί τα γυρίσματα για το ντοκιμαντέρ του ITV στο οποίο εμφανίζονται και μας μίλησε για τη δράση του συλλογου και τις δυσκολίες του εγχειρήματος που τα ελληνικά μέσα και η πολιτεία αντιμετωπίζουν με αδιαφορία. Οι Κορύβαντες έχουν ήδη εμφανιστεί σε δύο παραγωγές του History Channel, σε ένα καναδέζικο ντοκιμαντέρ και, μετά τα τέσσερα επεισόδια του ITV, ετοιμάζονται για τη συμμετοχή τους σε ένα βιντεοκλίπ που θα γυριστεί σύντομα. Περισσότερα στο σάιτ τους.
Συνέντευξη: M.Hulot
Ο,τιδήποτε έχει σχέση με αρχαία Ελλάδα αντιμετωπίζεται ως γραφικό τα τελευταία χρόνια. Κυρίως στην τηλεόραση. Προσωπικά, η φράση «αρχαιοελληνικός σύλλογος» με παραπέμπει σε γάμους δωδεκαθεϊστών, χιτώνες με μαίανδρους και εθνικιστικούς παροξυσμούς τύπων που πουλάνε βιβλία σε μεταμεσονύχτιες εκπομπές.
Οι Κορύβαντες δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με αυτά που αναφέρεις. Όλη αυτή η φάση με τους αρχαιοελληνικούς συλλόγους ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1998. Υπήρχε μια ομάδα που ξεκίνησε το σύλλογο τότε για λόγους κυρίως ιδεολογικούς-θρησκευτικούς. Οι αναπαραστάσεις εκείνη την εποχή ήταν συνήθως λανθασμένες, βασισμένες σε λάθος αναγνώσεις και στερεότυπα. Αν και αυτός ο πυρήνας διαλύθηκε, από εκεί ξεπήδησαν αργότερα άλλοι σύλλογοι, ανάμεσα σε αυτούς και οι Κορύβαντες -μερικά μέλη μας ανήκαν στον αρχικό εκείνο σύλλογο. Επειδή θέλαμε να διαχωρίσουμε τη θέση μας από την κακή παράδοση εκείνων των συλλόγων, δώσαμε μεγάλη βάση στην ποιότητα και αποφασίσαμε να απέχουμε από όποια ιδεολογική, πολιτική, θρησκευτική ταυτότητα. Τέρμα οι παρελάσεις με τους χιτώνες και τις περικεφαλαίες, τέρμα οι γραφικότητες. Γι’ αυτό και επιλέξαμε η πρώτη μας δημόσια εμφάνιση να γίνει φέτος στο πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Αν κάνεις κάτι που είναι φτηνό και εύκολο είναι θέμα χρόνου να σε ξεπεράσουν. Όταν ξεκινήσαμε υπήρχαν τέσσερις σύλλογοι πειραματικής αρχαιολογίας. Εμείς όμως θέσαμε τόσο ψηλά το πήχη, που δεν μπορούσε να σταθεί πλάι μας κανείς. Κάναμε τέσσερα χρόνια να φτάσουμε αυτό το επίπεδο, αλλά νοιώθω επιβραβευμένος από τη δουλειά μας.
Τι είναι οι Κορύβαντες;
Είμαστε σύλλογος πειραματικής αρχαιολογίας, ο,τιδήποτε άλλο δεν μας ενδιαφέρει.
Από πού πήρατε το όνομά σας; Τι ήταν οι αρχαίοι Κορύβαντες;
Σύμφωνα με την αρχαία θεολογία ήταν οι πρώτοι πολεμιστές θεοί. Ήταν αυτοί που προστάτευαν τον Δία όταν γεννήθηκε. Οι Κορύβαντες λατρεύονταν και από τους Ρωμαίους μέσω της Κυβέλης. Το όνομα επιλέχτηκε γιατί δεν έχει καμία σχέση με τίποτα πολιτικό, μιλιταριστικό κλπ, και αφετέρου έχει σχέση με τα όπλα που κατασκευάζει ο σύλλογός μας.
Πες μας λίγα πράγματα για την «πειραματική» αρχαιολογία. Τι ακριβώς σημαίνει;
Πρόκειται για μια διαδικασία που αξιοποιεί γνώσεις από διάφορα επιστημονικά πεδία, για να ερευνήσει την αρχαιότητα με πιο έμπρακτες πρακτικές: κατασκευή αντικειμένων, αναλυτικές πραγματείες, και άλλα πολλά. Ο σύλλογος δεν ασχολείται ούτε με πολιτιστικά ζητήματα, ούτε με θεολογικά, ούτε με πολιτικά. Είναι ξεκάθαρα σύλλογος ανακατασκευής αρχαίων αντικειμένων και αφορά άτομα με δεξιότητες στις κατασκευές, ή με γνώσεις σε κάποιο άλλο επιστημονικό πεδίο. Ξεκινάμε από κάποια ιδέα, τη μελετούμε, την υλοποιούμε και τη παρουσιάζουμε στο κοινό. Έρχονται πάρα πολλοί άνθρωποι που αγαπούν την αρχαιότητα, αν όμως δεν μπορούν να κατασκευάσουν, δεν έχουν θέση στο σύλλογό μας.
Όλα αυτά που φοράτε στις φωτογραφίες που υπάρχουν στο σάιτ σας, τα όπλα δηλαδή και τη θωράκιση, τα κατασκευάζετε μόνοι σας;
Τα πάντα. Κάνουμε ερευνητική δουλειά, εκτός από κατασκευαστική και όλα τα κομμάτια μας είναι μοναδικά. Οι κατασκευές μας καλύπτουν φάσμα δύο αιώνων, ξεκινούν από τον 6ο και φτάνουν μέχρι τον 4ο. Τώρα βέβαια, θα πάμε ακόμα πιο πίσω, θα κατασκευάσουμε δύο Μυκηναϊκές πανοπλίες, που χρονολογούνται μεταξύ 15ου και 12ου αιώνα π.Χ. Ο λινοθώρακας π.χ. που φτιάξαμε πρόσφατα είναι ένα από τα βασικά μας κατασκευαστικά εγχειρήματα. Ήταν το βασικό όπλο των αρχαίων Ελλήνων στη μάχη. Πρόκειται για αντικείμενο το οποίο δεν υπάρχει σε μουσείο, γιατί το υλικό του ήταν φθαρτό και δεν επέζησε στη πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν πάνω από 700 απεικονίσεις του σε αγγεία και μπορείς να βρεις περιγραφές του σε λίγα κείμενα. Αυτό το υλικό χρησιμοποιούμε για να ερευνήσουμε την πραγματική μορφή του συγκεκριμένου αμυντικού εξοπλισμού και να το κατασκευάσουμε.
Με ελάχιστα δείγματα να έχουν διασωθεί και μετά από χιλιάδες χρόνια, πόσο πιστές μπορεί να είναι αυτές οι ανακατασκευές;
Αν ένας Άγγλος θέλει να φτιάξει μια μεσαιωνική πανοπλία, είναι πολύ απλό: πάει σε ένα μουσείο, βλέπει και αντιγράφει το έκθεμα. Αν όμως πεις πως θέλω να φτιάξω ένα λινοθώρακα της κλασσικής εποχής, φαντάζει σχεδόν αδύνατο. Οι αρχαίοι σε κανένα κείμενό τους δεν μαρτυρούν τον τρόπο κατασκευής των όπλων τους και τα υλικά δεν έχουν σωθεί. Η διαδικασία είναι να αποκωδικοποιείς τη κατασκευή, να βρεις το υλικό της –είναι δραστηριότητες στις οποίες μας βοηθούν κυρίως μελετητές κειμένων. Επίσης, δεν κατασκευάζεις ένα αγγείο, ένα διακοσμητικό στοιχείο, προσπαθούμε να αναπαράγουμε κανονικό στρατιωτικό εξοπλισμό. Ένα κομμάτι του συλλόγου αφορά την αρχαία Σπαρτιατική πολεμική τέχνη. Ένα από τα βασικά ζητήματα, για παράδειγμα, είναι η λειτουργία της φάλαγγας ως πολεμικός σχηματισμός. Φάλαγγες έφτιαχναν στην αρχαιότητα όλες οι ακμαίες ελληνικές πόλεις. Υπάρχει η Αθηναϊκή, η Σπαρτιατική, η Μακεδονική και η Θηβαϊκή φάλαγγα. Πρόκειται για κοινωνικό, πρωτίστως, σχηματισμό, καθώς αφορούσε τη συνεργασία στα πλαίσια της πόλης –κράτους. Στο site μας υπάρχει αναλυτική πραγματεία σχετικά με τη λειτουργία της φάλαγγας και τις αλλαγές που υπέστη με τη πάροδο των αιώνων. Η τελευταία απεικόνιση της φάλαγγας σε πραγματικό μέγεθος, σε πεδίο μάχης, ήταν η αναπαράσταση της μάχης του Μαραθώνα με 10.000 άτομα, επί ναζιστικής κατοχής το ’41, στο τόπο που είχε γίνει στην αρχαιότητα η μάχη. Είχε αξία για εκείνους να δουν αν μπορούσαν να αξιοποιήσουν τους αρχαίου πολεμικούς σχηματισμούς.
Πόσο χρόνο χρειάζεται μια κατασκευή για να ολοκληρωθεί;
Συνήθως γύρω στους 6 μήνες. Τα υλικά έχουν μεγάλο κόστος, γιατί θέλουμε να χρησιμοποιούμε φυσικά υλικά, τα ίδια που χρησιμοποιούσαν στις κατασκευές της αρχαιότητας. Μόνο αυτά κοστίζουν συνήθως 500-700 ευρώ, τα οποία μαζεύουμε μεταξύ μας, τα μέλη. Δεν υπάρχουν χρήματα από αλλού, ούτε επιχορηγήσεις.
Πώς ήρθατε σε επαφή με τις αναπαραστάσεις; Είχατε κάποια σχετική εμπειρία;
Πρώτη φορά είδα κάτι τέτοιο στο Βέλγιο το ’95. Υπήρχε ένας σύλλογος που έκανε αναπαράσταση των Ναπολεόντιων πολέμων. Αναφέρομαι βέβαια σε συλλόγους με εκατοντάδες μέλη και κρατική επιχορήγηση. Στην Ελλάδα η έννοια αυτή, της αναπαράστασης, υπάρχει και προστατεύεται πολύ από τη πολιτεία. Αν πας σε μια εκκλησιαστική λιτανεία, για παράδειγμα, αυτό που βλέπεις είναι μια αναπαράσταση Βυζαντινού στρατού του 10ου αιώνα μ.Χ. Αν πας στο Λύκειο Ελληνίδων, ισχύει η ίδια ιστορία. Δεν είναι λοιπόν, άγνωστη πρακτική η αναπαράσταση στην Ελλάδα, η πολιτεία όμως επιλέγει και πριμοδοτεί μόνο ορισμένα κομμάτια της. Γενικότερα όμως, το Βυζάντιο το προστατεύει περισσότερο το κράτος, απ’ ότι την αρχαιότητα. Την αρχαία ελληνική αναπαράσταση την έχουν συνδέσει με τις γιορτές του Παπαδόπουλου στο Παναθηναϊκό στάδιο. Και ακόμα και εμείς, ως σύλλογος, αντιμετωπίζουμε μεγάλη δυσπιστία. Έτσι έχουμε αποφασίσει να απέχουμε κατά πολύ από οποιαδήποτε πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική ταυτότητα. Από την άλλη πλευρά, ακόμα και αν η ελληνική πραγματικότητα μας κρατά σε απόσταση, υπάρχει ένα διεθνές κοινό που εκτιμά τη δουλειά μας. Είμαστε καλεσμένοι του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας σε μια εκδήλωση που διοργανώνει στο Μουσείο Βισκούπιν. Εκεί κάθε χρόνο γίνεται κάποιο θεματικό φεστιβάλ. Φέτος το θέμα είναι «αρχαία Ελλάδα» και μας κάλεσαν για να αναπαραστήσουμε με ανάγλυφο τρόπο κάποιες όψεις της ζωής των αρχαίων. Είμαστε η εικόνα της εποχής. Μην ξεχνάμε ότι ο πόλεμος ήταν σημαντικό κομμάτι της ζωής των αρχαίων. Τα μουσεία στο εξωτερικό, βλέπεις, είναι ζωντανά, δεν είναι στατικά σαν τα δικά μας. Να φανταστείς, στο συγκεκριμένο μουσείο έχουν αναπαραστήσει έναν ολόκληρο Νεολιθικό οικισμό, δίνουν λόγο στο κόσμο να τα επισκεφτεί.
Πότε ξεκινήσατε τις «δημόσιες» εμφανίσεις;
Ξεκινήσαμε με ένα ντοκιμαντέρ στο History Channel, το 2007. Τώρα, γυρίσαμε ένα ντοκιμαντέρ που θα παρουσιαστεί το φθινόπωρο στο αγγλικό κανάλι ITV. Έχει τίτλο «Greek Odyssey» και θα προβληθεί το φθινόπωρο.
Σήμερα έχουμε μια συγκεκριμένη εικόνα έχουμε για τους αρχαίους Έλληνες. Αυτό που σχηματίζεται στο μυαλό κάποιου, έχει σχέση με πραγματική εικόνα του Έλληνα της αρχαιότητας;
Στη πλειονότητά μας, έχουμε στο νου την εικόνα του αρχαίου οπλίτη. Αυτόν θέλει να δει ο καθένας από την αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο, υπάρχει ένα στερεότυπο στην εικόνα. Αν googlάρεις «Έλληνας οπλίτης», θα σου βγάλει μόνο μία εικόνα: λευκό λινοθώρακα, συγκεκριμένη περικεφαλαία, συγκεκριμένη ασπίδα, ενώ δεν ήταν έτσι. Είναι λάθος. Αν κοιτάξεις στα αγγεία θα διαπιστώσεις ότι υπήρχαν 27 διαφορετικοί τύποι θωράκισης στην αρχαιότητα. Υπάρχουν δεκάδες διαφορετικοί τύποι περικεφαλαίας, ενώ το λευκό που δείχνουν όλοι, είναι επειδή στα αγγεία το χρώμα της απεικόνισης μπορούσε να είναι μόνο λευκό. Πώς να είναι λευκό όμως, αφού η πανοπλία ήταν φτιαγμένη από χαλκό;
Πόσα μέλη έχει ο σύλλογος;
Είμαστε σχετικά λίγα μέλη, αλλά επειδή συνεργαζόμαστε με πολλά άτομα με διάφορες ειδικότητες, το αποτέλεσμα πολλαπλασιάζεται. Δεν είναι βέβαια εύκολο να κατασκευάσουμε πολλά πράγματα. Για να καταλάβεις, μια έτοιμη πανοπλία έχει κόστος περίπου 5.000 ευρώ, τα οποία τα πληρώνουμε αποκλειστικά εμείς. Όλα μας τα έξοδα. Μέχρι στιγμής, τη δουλειά μας τη παρουσιάζουμε μόνο μέσα από διάφορα έντυπα. Έχουν ενδιαφερθεί αρκετοί να εκθέσουν ή να προωθήσουν τη δουλειά μας, αλλά είμαστε λίγο επιφυλακτικοί με τις προθέσεις τους. Όταν εκτίθεσαι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να σε παρεξηγήσουν. Διάβαζα κάπου να μας χαρακτηρίζουν «κάτι μαλάκες, που πάνε στο γυμναστήριο και ντύνονται αρχαίοι».
Δεν πρέπει όμως να έχετε τους κοιλιακούς του Gerard Butler από τους «300» για να κάνετε επιδείξεις της προκοπής (γέλια);
Κοίτα, η δουλειά μας δεν είναι οι επιδείξεις. Αν θέλω να κάνω μία παρουσίαση θα φωνάξω δυο παιδιά από το γυμναστήριο και θα την κάνουν εκείνοι. Τα πιο πολλά μέλη δεν είναι γυμνασμένα, γιατί δεν είναι αυτός ο σκοπός του συλλόγου. Αν, δηλαδή, η μέση Αγγλίδα που θα παρακολουθήσει το ντοκιμαντέρ μας, θέλει να δει έναν άτριχο, ξανθό με τατουάζ να φοράει το λινοθώρακα, φωνάζεις το φίλο σου που πληρεί τις προϋποθέσεις και κάνετε το γύρισμα.
Οι χολιγουντιανές ταινίες με θέμα την αρχαία Ελλάδα, πώς σου φαίνονται;
Το Χόλιγουντ είναι οι μεγάλες αντένες του κόσμου, είναι μια τεράστια κατσαρίδα που αφουγκράζεται τα πάντα. Κάθε φορά που η Δύση έχει θέματα με την Ανατολή, θυμάται την αρχαία Ελλάδα. Όταν βγήκαν οι «300» δεν ήταν καθόλου τυχαία η χρονική στιγμή. Οι «300» συγκεκριμένα, δεν είναι ιστορική ταινία, είναι graphic novel στη μεγάλη οθόνη. Μάλιστα, μπορώ να πω πως πρόκειται για μια εξαιρετική απόδοση του κόμιξ στον κινηματογράφο και ο ίδιος ο συγγραφέας του κόμιξ, ο Miller, ήταν πολύ καλά διαβασμένος, όταν το έφτιαξε. Μπορείς να βρεις πολλά στοιχεία της αρχαιότητας που δεν αναφέρονται συχνά σε βιβλιογραφία.
Η πιο μεγάλη δυσκολία που έχετε αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα ποια είναι; Εκτός από το κόστος.
Όταν αποφασίσαμε να φτιάξουμε έναν κωδωνόσχημο θώρακα, είχαμε μόνο μία εικόνα από το ίντερνετ, βάσει της οποίας αρχίσαμε να τον σχεδιάζουμε. Επειδή όμως θέλαμε περισσότερα στοιχεία, ζητήσαμε από το μουσείο Smithsonian της Νέας Υόρκης παραπάνω πληροφορίες. Μέσα σε τρεις ώρες μας είχαν απαντήσει ποιος τον ανακάλυψε, τις διαστάσεις, το υλικό, πόσο ζυγίζει, χρονολογία εκταφής κλπ. Ο ρόλος ενός μουσείου άλλωστε, αυτός είναι: να μοιράζεται τη γνώση, πόσο μάλλον όταν κάποιος του τη ζητάει. Η αντίστοιχη εμπειρία με ελληνικό μουσείο ήταν πολύ διαφορετική. Θέλαμε τότε να κατασκευάσουμε ένα Μυκηναϊκό σπαθί και ζητήσαμε στοιχεία από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Αφού λοιπόν στείλαμε e-mail που εξηγούσαμε ποιοι ήμαστε και τι θέλαμε, εκείνοι ούτε καν μπήκαν στο κόπο να μας απαντήσουν. Τα ελληνικά μουσεία είναι μία δημόσια υπηρεσία που δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το ρόλο του και τις αρμοδιότητές του. Η πολιτεία έχει χάσει εντελώς τον ρόλο της, ο πολίτης αντιμετωπίζει μόνο αποδιοργάνωση και απάθεια. Άλλο παράδειγμα: ο κατασκευαστής πανοπλιών μας, ο Δημήτρης ο Κατσίκης, είχε φτιάξει κάποιες βυζαντινές στολές και τις στέλνει στο Βυζαντινό μουσείο, στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Μάντεψε ποιοι του απάντησαν και ζήτησαν τις στολές του: Το Χάρβαρντ και το πανεπιστήμιο της Άγκυρας. Είναι αδιανόητο πως σηκώνει το τηλέφωνο να σε πάρει ένας από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και εδώ τόσα χρόνια δεν μας έχει καλέσει ούτε ένας ακαδημαϊκός.
Καιάδας που τους χρειάζεται! (γέλια).
Με την ευκαιρία, ο Καιάδας ήταν ένα κοινωνικό στοιχείο. Οι αρχαίες κοινωνίες ήταν φειδωλές, δεν ήταν δυνατόν να ξοδεύουν έτσι απλά το πληθυσμό τους. Το νόημα του Καιάδα ήταν ο κοινωνικός διαχωρισμός σε εργάτες και στρατιώτες. Γι’ αυτό και όποια παιδιά δεν είχαν την απαραίτητα σωματική διάπλαση, τα «έριχναν» στη τάξη των εργατών. Δεν τα σκότωναν. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε τη Σπαρτιατική κοινωνία, ως μια αποκλειστικά στρατιωτική, δεν στέκει! Ποιος παρήγαγε, ποιος συντηρούσε οικονομικά το στρατό αν όλοι στρατεύονταν από μικροί;
Είδα στο σάιτ σας ότι έχετε κάνει και ένα πέρασμα από τις «7 θανάσιμες πεθερές»…
Κοίτα, κάποια παιδιά από το σύλλογο πρέπει να επιβιώσουν και από το συγκεκριμένο σήριαλ έβγαλαν ένα καλό μεροκάματο. Ήταν ένα επεισόδιο με κακιά πεθερά επί εποχής Περικλή. Δεν συμμετείχαμε ως σύλλογος, απλά τα παιδιά συμμετείχαν ως κομπάρσοι, φορώντας τις στολές που φτιάχνουμε. Μάλιστα, ακούσαμε και πολύ καλά λόγια για τις στολές μας.
Και για να κλείσουμε, πόσο σημαντική θεωρείς την ιστορική παιδεία;
Όποιος θέλει, διαβάζει και μορφώνεται. Υπάρχουν χιλιάδες πηγές πληροφόρησης και τεράστια ταχύτητα, είναι πλέον στην ευχέρεια του καθένα το αν θα αποκτήσει γνώσεις ή όχι. Αν τώρα η ερώτηση αφορά την πολιτεία, είναι γνωστό ότι μέσα από την Παιδεία περνάει την κρατική άποψη για το τι είναι ιστορία. Κάθε κράτος μέσω αυτής διαμορφώνει συνειδήσεις, φτιάχνει τη δική του εικόνα της ιστορίας. Η ιστορία άλλωστε δεν είναι παρά ένα ψέμα στο οποίο έχουν συμφωνήσει κάποιοι άνθρωποι. Ευτυχώς, όμως, ζούμε σε μια εποχή που όποιος θέλει να διαβάσει και να αντικρούσει όλα όσα του σερβίρουν, είναι αρκετά εύκολο. Σαν σύλλογος πάντως, θα μπορούσα να πω πως παράγουμε ένα πολιτιστικό προϊόν που έχει ιστορική αξία και διευρύνει σε ένα βαθμό τις περιορισμένες ιστορικές μας γνώσεις.