Βάλι, ο πιο τραγικός πίνακας που έκλεψαν οι Ναζί από Εβραίους [εικόνες]

Επί 12 χρόνια, με τα γαλάζια της μάτια, τη φράντζα χρώματος μπορντό και τον παράξενο γιακά της που θυμίζει αρλεκίνο, έμεινε κλειδωμένη σε μια αποθήκη στο Λονγκ Αϊλαντ, κοντά στη Νέα Υόρκη, για όσο καιρό τα αμερικανικά δικαστήρια εκδίκαζαν το θέμα της: το διασημότερο αίτημα αποκατάστασης έργου τέχνης που είχαν κλέψει οι Ναζί πριν τον πόλεμο, στην Εβραία ιδιοκτήτριά του και στους κληρονόμους της.

Πρόκειται για τον πίνακα Portait of Walburga Neuzil, γνωστού ως «Wally», έργο του διάσημου αυστριακού, εξπρεσιονιστή ζωγράφου Εγκον Σίλε Egon Schiele (1890–1918).

Αναπαριστά το μπούστο και το πρόσωπο μια νεαρής γυναίκας, που γέρνει ελαφρά προς τα εμπρός και κοιτάζει απευθείας τον θεατή, με εκτυφλωτικά, ελαφρά αλλοίθωρα, γαλάζια μάτια. Ο πίνακας έγινε το 1912 και η Βάλι δείχνει πλημμυρισμένη από μελαγχολία ή θλίψη, σαν να νιώθει ότι πλησιάζει ένα κακό τέλος.

Γεννημένη φτωχή, η αυστριακή Walburga Neuzil ή Wally, ήταν πραγματικό πρόσωπο. Εγινε σε ηλικία 15 ετών ένα από τα μοντέλα του διάσημου ζωγράφου Gustav Klimt. Εκείνος την έστειλε στη συνέχεια στον 20χρονο φίλο του ζωγράφο Εγκον Σίλε. Klimt και Σίλε είναι δύο από τους μεγαλύτερους αυστριακούς εξπρεσιονιστές του περασμένου αιώνα.

Η Wally παρότι ανήλικη είχε σκανδαλώδη φήμη, αν και δεν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για την σύντομη ζωή της. Εγινε μοντέλο και ερωμένη του Σίλε, καθάριζε το σπίτι του, ασχολιόταν με τα οικονομικά του. Οταν συνέλαβαν τον Σίλε και τον φυλάκισαν επί 24 ημέρες -κατηγορούμενο για σεξουαλική παρενόχληση σε ανήλικη- η Wally έμεινε δίπλα του. Εμειναν μαζί 4 χρόνια και ο Σίλε ζωγράφισε πολλά γυμνά και πορτρέτα της αγαπημένης του.

[ (Lovers - Self-portrait with Wally), a 1914/15 gouache]

Μόνο μια φορά έδειξε το πρόσωπό της, στον πίνακα που έμελλε να γίνει αργότερα παγκόσμια διάσημος για την τραγική ιστορία του, στο «Πορτρέτο της Wally».

Στη συνέχεια γνώρισε μια κόρη καλής οικογένειας, την Edith Harms, και επειδή εκείνη αρνήθηκε να ζήσουν και οι τρεις μαζί, ο Σίλε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Wally, να παντρευτεί και να μετακομίσει με την σύζυγό του στην Βοημία. Το ζευγάρι ήταν άτυχο, το 1918 πέθανε η έγκυος Edith Harms, από επιδημία ισπανικής γρίπης και τρεις ημέρες αργότερα πέθανε και ο Εγκον Σίλε, σε ηλικία 28 ετών.

Η Wally είχε πεθάνει έναν χρόνο νωρίτερα, το 1917, αφού πρώτα δούλεψε ως νοσοκόμα στον Ερυθρό Σταυρό.

Αυτή είναι η πραγματική Wally:

Η σύντομη ζωή του Εγκον Σίλε και της μούσας του Wally, πλούσια σε πάθη και καλλιτεχνικό οίστρο, προκαλεί ακόμη σήμερα το έντονο ενδιαφέρον των φιλότεχνων ανά τον κόσμο και έμελλε να γράψει ιστορία με το διάσημο Πορτρέτο.

Τον αγόρασε η Λέα Μοντί

Ο πίνακας «Πορτρέτο της Wally» άλλαξε δύο δύο φορές χέρια, μεταξύ 1920 και 1925 και τελικά τον αγόρασε η Εβραία γκαλερίστα Λέα Μποντί, ιδιοκτήτρια της γκαλερί τέχνης Würthle στη Βιέννη.

Στο πλαίσιο των διώξεων εναντίον των Εβραίων (και) της Αυστρίας το 1938, η γκαλερί τέχνης της Λέα Μποντί έκλεισε και όλα τα έργα τέχνης, μεταξύ των οποίων και το Πορτρέτο της Wally, εκλάπησαν κυρίως από τον φιλο-ναζί έμπορο τέχνης του Σάλτσμπουργκ Friedrich Welz. Η ίδια η Λία Μποντί αναγκάστηκε το 1939 να καταφύγει στο Λονδίνο, εξόριστη, όπου και πέθανε το 1969.

Το πορτρέτο άλλαξε πολλά χέρια, και το 1954 πουλήθηκε στον αυστριακό συλλέκτη -εξειδικευμένο σε έργα Klimt και Σίλε, Rudolf Leopold.

Οσο ζούσε η Λέα Μποντί έκανε συνεχείς αγωγές στον Friedrich Welz, και στον Leopold, ο οποίος είχε μεταφέρει τους πίνακες στο ιδιωτικό του Μουσείο, στη Βιέννη, αλλά δεν πρόλαβε να δικαιωθεί.

Το 1998 ο Rudolf Leopold δάνεισε τον πίνακα Πορτρέτο της Wally στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης και οι κληρονόμοι της Λέα Μποντί κατήγγειλαν στις αρχές ότι πρόκειται για τον κλεμμένο πίνακα. Οι αμερικανικές αρχές τον κατάσχεσαν και ξεκίνησε μια ιστορική δίκη, με δεκάδες δικηγόρους και από τις δύο όχθες του Ατλαντικού.

Η δικαστική απόφαση ήρθε 12 χρόνια αργότερα: το ομοσπονδιακό δικαστήριο της Νέας Υόρκης αποφάσισε ότι ο πίνακας Πορτρέτο της Wally ανήκει πράγματι στην Λέα Μποντί και στους κληρονόμους της και ότι ο Friedrich Welz, ο οποίος ήταν μέλος και συνεργάτης του ναζιστικού κόμματος, τον έκλεψε στη Βιέννη στα τέλη του 1930.

Ιστορική δικαστική μάχη

Ο Rudolf Leopold, δεν το έβαλε κάτω. Ξόδεψε 5 εκατομμύρια δολάρια σε δικηγόρους και δέχτηκε να πληρώσει 19 εκατομμύρια δολάρια -αστρονομικό ποσό για έναν πίνακα- στους κληρονόμους της Λέα Μποντί για να τον πάρει πίσω και να τον κρεμάσει στους τοίχους του Μουσείου του. Ο Rudolf Leopold αρνιόταν ως τον θάνατό του, το 2010, ότι ο πίνακας είχε κλαπεί. «Είναι θρύλος ότι ο Welz της τον έκλεψε, εκείνη του τον πούλησε», έλεγε ο διάσημος αυστριακός συλλέκτης, ο οποίος όπως και οι περισσότεροι Αυστριακοί δυσκολευόταν να αναγνωρίσει το παρελθόν και την μοίρα που επεφύλαξε η χώρα του σε εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίους και στα υπάρχοντά τους.

Το πορτρέτο της Wally γύρισε λοιπόν το 2010 στην βίλα-Μουσείο του Leopold, στο Grinzing, μια χλιδάτη γειτονιά της Βιέννης. Μαζί με την Wally, το Μουσείο (διαθέτει την μεγαλύτερη συλλογή έργων του ΣΪλε) τοποθέτησε δίπλα-δίπλα και μια από τις αυτοπροσωπογραφίες του Σίλε, του 1912. Οι λεγόμενοι «αραβωνιασμένοι» βρίσκονται από τότε εκεί, ενωμένοι για πάντα.

28 χρόνια ζωής για τον Εγκον Σίλε

Ο Egon Schiele γεννήθηκε σε μια φτωχή οικογένεια της Βιέννης, ο πατέρα του ήταν φύλακας στον σταθμό των τρένων. Ξεκίνησε να ζωγραφίζει από πολύ μικρός. Ο πρόωρος θάνατος του πατέρα του σκοτείνιασε την νεότητά του και του έδωσε μια βασανισμένη οπτική του κόσμου. Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης, αλλά την εγκατέλειψε γρήγορα, ως πολύ συντηρητική.

Σε ηλικία 17 ετών συνάντησε τον 45χρονο Gustav Klimt, και αναγνώρισε σε αυτόν το πρότυπό του και τον πνευματικό του πατέρα. Το έργο του παρεξηγήθηκε, τα γυμνά του καταδικάστηκαν και συνελήφθη με την κατηγορία της προτίμησής του για ανήλικα μοντέλα και γυναίκες του δρόμου. Τριάντα πίνακές του με γυμνά κατασχέθηκαν από την αστυνομία. Ενας από τους διασημότερους πίνακές του εκείνη την εποχή είναι «Ο Επίσκοπος και η Μοναχή», μια ειρωνική, βίαιη και καυστική παράφραση του «Φιλιού» του Gustav Klimt.

Ο Schiele στα 28 χρόνια ζωής του άφησε 300 πίνακες, 17 γκραβούρες και λιθογραφίες, πολλά γλυπτά και 3 000 σχέδια, ακουαρέλες και γκουάς. Οι γραμμές του είναι καθαρές, έντονες και βίαιες. Τα σώματα που σχεδιάζει είναι σχεδόν σκελετικά ή έντονα αισθησιακά και κινούνται σε τρεις διαστάσεις αντί για δύο, όπως κάνουν οι περισσότεροι ζωγράφοι.

Τα πορτρέτα και τα γυμνά του έχουν ασυνήθιστες πόζες, είναι σχεδόν καρικατούρες. Ο Egon Schiele μελέτησε τις στάσεις ορισμένων τρελών σε ψυχιατρικό άσυλο και εμπνεύστηκε από τις μαριονέτες για το έργο του. Ζωγράφισε περίπου 100 προσωπογραφίες του, κυρίως γυμνά, με πρόσωπο και σώμα σχεδόν αποστεωμένα, ή σημαδεμένα από εντυπωσιακό στραβισμό, σαν λογοπαίγνιο για το οικογενειακό του όνομα: πράγματι, το ρήμα « schielen » σημαίνει αλλοιθωρίζω στα γερμανικά και πολλοί κριτικοί στην εποχή του, εχθρικοί στο έργο του, τον αποκαλούσαν έτσι.

Τα έργα του εξακολουθούν να μαγεύουν, προκαλώντας πάντα ένα είδος αμφιβολίας στους θεατές, αφού ο έρωτας και ο θάνατος καραδοκούν στους πίνακές του, και επιτείνονται από τα πρασινωπά χρώματα της αποσύνθεσης που χρησιμοποιεί.