Ορεστιάδα, η πόλη που δημιουργήθηκε αποκλειστικά από πρόσφυγες το 1923 [εικόνες]

Τα δραματικά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής, τον Αύγουστο του 1922 είναι λίγο ως πολύ γνωστά σε όλους.

Ωστόσο, τα γεγονότα που συνέβησαν από τον Οκτώβριο του 1922 με την εγκατάλειψη και εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, ως το 1923, δεν είναι πολύ γνωστά στους Έλληνες.

Πράγματι, η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 έφερε και στη Θράκη μεγάλες ανακατατάξεις και εκτοπίσεις πληθυσμών.

Οι Δυτικές Δυνάμεις έδωσαν την Ανατολική Θράκη στην (νικηφόρο) Τουρκία, μετά την ήττα της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, και ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε να την εγκαταλείψει μέσα σε 15 μέρες.

Ως σύνορο μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας ορίστηκε αρχικά ο ποταμός Έβρος. Έτσι η Αδριανούπολη ανήκε πλέον στους Τούρκους, το Καραγάτς όμως στη δυτική όχθη του Έβρου όπου ήταν και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αδριανούπολης, παρέμενε στην Ελλάδα. Σε εκείνο το χρονικό σημείο και για ένα εξάμηνο περίπου πολλοί από τους Έλληνες της Αδριανούπολης κατέφυγαν στο Καραγάτς με την ελπίδα πως κάτι θα άλλαζε και θα επέστρεφαν στον τόπο τους. Κατά το εξάμηνο εκείνο το Καραγάτς ονομάστηκε Ορεστιάδα εις ανάμνηση της περιπέτειας του μυθικού Ορέστη και οι οδοί του έλαβαν ελληνικές ονομασίες, οι ορθόδοξοι ναοί του λειτουργούσαν κανονικά και τα ελληνικά σχολειά του γέμισαν από ελληνόπουλα.

Οι διαβουλεύσεις, όμως, στη Λωζάνη συνεχίζονταν για την τελική υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης και ο Ελευθέριος Βενιζέλος πληρεξούσιος εκπρόσωπος της ελληνικής πλευράς, προκειμένου να πετύχει μια γενικότερη ειρήνη, παραχωρεί στην Τουρκία και την τριγωνική περιοχή που ορίζεται από το προάστιο της Αδριανούπολης Καραγάτς και τα χωριά της Ντεμερντές και Μπόσνα.

Με την απόφαση αυτή ο Ελευθέριος Βενιζέλος απέφευγε την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία. Έτσι θυσιάστηκε η Ανατολική Θράκη για να επιτευχθεί η ειρήνη και να απαλλαχθεί η Ελλάδα από ένα καταστρεπτικό και ταπεινωτικό οικονομικό βάρος.

Μ' αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε η εγκατάλειψη της Αδριανούπολης, του Καραγάτς, πολλών άλλων χωριών ελληνικών -επί αιώνες- και ξεριζώθηκε ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός. Τη συμφωνία για την παραχώρηση του Καραγάτς την πληροφορήθηκαν οι κάτοικοί του προσωρινοί και μόνιμοι, Έλληνες στο σύνολό τους, το βράδυ της 27ης Μαΐου 1923.

Συνολικά, 250.000 γηγενείς Ελληνες και 150.000 στρατιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν την ανατολική Θράκη. Οκτώ χιλιάδες Τούρκοι αστυνομικοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή για να επιβλέψουν τη εκκένωση.

Οι ξεριζωμένοι, αφού πήραν μαζί τους όλες τις μνήμες τους αλλά ελάχιστα από τα περιουσιακά τους στοιχεία, άλλοι με άμαξες κι άλλοι με το τρένο κατέφθασαν 18 χιλιόμετρα νότια της Αδριανούπολης, σε μια ακατοίκητη αγροτική περιοχή. Οι Έλληνες κάτοικοι του Καραγάτς, μετά από προτροπή του μητροπολίτη τους, Πολυκάρπου, αποφάσισαν να κατοικήσουν όλοι μαζί σε μια περιοχή. Έστειλαν λοιπόν, μια επιτροπή να ερευνήσει τα μέρη που προτάθηκαν για τη νέα εγκατάστασή τους. Σαν προσφορότερη κρίθηκε η τοποθεσία «Κουμ-Τσιφλίκ», και έτσι, στις 12 Αυγούστου του 1923, έγιναν τα εγκαίνια της νέας πόλης, που ονομάστηκε Νέα Ορεστιάδα, για να τους θυμίζει την παλιά Ορεστιάδα (Καραγάτς).

Η περιοχή που επέλεξαν και ίδρυσαν, τη Νέα Ορεστιάδα απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα από τη γενέτειρά τους και κατέχει μια μοναδικότητα στην ιστορία της ελληνικής προσφυγιάς: πρόκειται για μια απέραντη έκταση πεδιάδας από την οποία απουσίαζε κάθε ίχνος προηγούμενου οικισμού!

Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας, από τα καλύτερα στην Ελλάδα, περιέχει όλες τις μνήμες του ξεριζωμού χιλιάδων Ελλήνων και την εγκατάσταση στη νέα πόλη:

Η οδός Ερμού, όταν κτιζόταν:

1923 , Εγκατάσταση Δικτύου Ηλεκτροφωτισμού Γραφεία Εποικισμού: [Πηγή adrianou125.blogspot.gr]

Τα Εβραίικα. Σ` αυτό το δρόμο τα περισσότερα μαγαζιά ήταν εβραϊκά, 1938:

30 Σεπτεμβρίου 1923. Μεταφορά υλικών στη Νέα ορεστιάδα από την 11η Διλοχία Μηχανικού:

Η Ορεστιάδα σήμερα:

Οι ανταποκρίσεις του Χέμινγουεϊ από την ανατολική Θράκη, τον Νοέμβριο 1922, έχουν μείνει ιστορικές:

Στα 1922 ο Χέμινγουεϊ έχει ήδη εγκατασταθεί με την πρώτη του σύζυγο στο Παρίσι, εργαζόμενος ως ξένος ανταποκριτής. Επισήμως, ήρθε στην Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος της καναδέζικης εφημερίδας «The Toronto Daily Star» που κάλυπτε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Ο Χέμινγουεϊ, στις 14 Οκτωβρίου, καταπολεμώντας τον πυρετό του με ασπιρίνες και κινίνα, αγόρασε τρεις καινούργιες καθαρές κουβέρτες και κατευθύνθηκε δυτικά, καταλήγοντας στην Αδριανούπολη, όπου η κατάσταση ήταν χαοτική. Εκεί, περιέγραψε το δράμα των Ελλήνων προσφύγων που εγκατέλειπαν την περιοχή μαζί με το εξαθλιωμένο στράτευμα, κατευθυνόμενοι δυτικά:

«Χιλιάδες χριστιανοί, πολλοί εκ των οποίων πεινασμένοι και με όλα τα υπάρχοντά τους πακεταρισμένα στις πλάτες τους, άρχισαν να εγκαταλείπουν τη Θράκη σήμερα, καθώς ο σταυρός δίνει τη θέση του στην ημισέληνο. Ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες, πολλοί κουβαλώντας παιδιά, βάδιζαν προς τη Βαλκανική, εγκαταλείποντας για πάντα τα σπίτια στα οποία κατοικούσαν για χρόνια. Κάποιοι φόρτωσαν τα οικιακά τους αντικείμενα σε καρότσια που σέρνανε βόδια. Τα περισσότερα τρένα στη Θράκη είχαν επιταχθεί από την ελληνική κυβέρνηση για τη μεταφορά στρατιωτών, οι οποίοι θα μετεπιβιβαστούν σε μεταγωγικά μόλις φτάσουν στα λιμάνια. Η Ραιδεστός στη χερσόνησο των Βαλκανίων είχε γεμίσει ασφυκτικά με πρόσφυγες. Οι βασανισμένοι και πεινασμένοι Έλληνες και Αρμένιοι περιμένουν κάποιο μέσο να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. [Ε. Χ., από το άρθρο «Οι χριστιανοί αφήνουν τη Θράκη στους Τούρκους», 16-10-1922].

Από το βιβλίο: Ερνεστ Χέμινγουεϊ, Με υπογραφή Χέμινγουεϊ. 1920-1922: Ιταλία, Βαλκάνια, Μικρασιατική Καταστροφή, Καστανιώτης, 2003 (μετάφραση Κ. Καλογρούλης και Ηλ. Μαγκλίνης).