Τουρκία: Αναπάντητα ερωτήματα ένα χρόνο μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα [εικόνες]

Το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία πριν από ακριβώς έναν χρόνο άλλαξε βαθιά τη γειτονική χώρα.

Όχι μόνον δεν ανετράπη ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αλλά η εξουσία του ενισχύθηκε δραματικά στο βαθμό που να κηρύξει τη χώρα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης που διαρκεί μέχρι σήμερα. Περίπου 150.000 αντιφρονούντες απολύθηκαν ή τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, κάπου 50.000 συνελήφθησαν κατηγορούμενοι ως συνωμότες.

Αλλά ενώ οι επιπτώσεις της απόπειρας ανατροπής του Ερντογάν είναι κάτι παραπάνω από ορατές, πελώρια ερωτηματικά εξακολουθούν να αιωρούνται ως προς το τι ακριβώς συνέβη τη νύχτα της 15ης Ιουλίου 2016.

Ποιοι ενεπλάκησαν;

Η τουρκική κυβέρνηση λέει ότι ενορχηστρωτής του αποτυχημένου πραξικοπήματος, στη διάρκεια του οποίου σκοτώθηκαν πάνω από 240 άνθρωποι, ήταν ο πρώην σύμμαχος του Ερντογάν και εξόριστος στις ΗΠΑ ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν, οι οπαδοί του οποίου κατάφεραν τις τελευταίες δεκαετίες να διεισδύσουν σε κρατικές δομές, μηχανισμούς και θεσμούς.

Ο εξόριστος στις ΗΠΑ ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν, που η Άγκυρα κατηγορεί ως ενορχηστρωτή του αποτυχημένου πραξικοπήματος

Ενδείξεις ότι ενεπλάκησαν γκιουλενιστές στο πραξικόπημα υπάρχουν αρκετές. Δύο εξ’ αυτών συνελήφθησαν κοντά στην αεροπορική βάση, που χρησιμοποίησαν ως αρχηγείο τους οι στασιαστές. Ο γενικός επιτελάρχης, τετράστερος στρατηγός Χουλουσί Ακάρ, τον οποίο συνέλαβαν οι συνωμότες, ανέφερε αργότερα σε γραπτή του κατάθεση ότι ένας στρατηγός που συνεργαζόταν με τους πραξικοπηματίες του πρόσφερε την ευκαιρία να συνομιλήσει από τηλεφώνου με τον Γκιουλέν. Αλλά και ο υπασπιστής του Ακάρ, που βοήθησε στη σύλληψή του το βράδυ του πραξικοπήματος, ομολόγησε εγγράφως ότι είναι γκιουλενιστής -αν και κατέθεσε υπό πίεση-.

Ο αρχηγός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, Χουλουσί Ακάρ

Δεν είναι όμως σαφές κατά πόσον έδρασαν μόνοι τους οι γκιουλενιστές. Ορισμένοι από αυτούς που κατηγορούνται ως μέλη της οργάνωσης του εξόριστου ιμάμη παραδέχθηκαν ότι μετείχαν στην απόπειρα ανατροπής του Ερντογάν, αλλά αρνούνται ότι έχουν σχέσεις με τον Γκιουλέν. Τη νύχτα του πραξικοπήματος ορισμένοι στρατηγοί επί τρεις ώρες εξέφραζαν δημοσίως την υποστήριξή τους προς τον πρόεδρο της Τουρκίας, δίνοντας τροφή σε φήμες ότι ορισμένοι απ’ αυτούς ίσως να στήριξαν αρχικά το πραξικόπημα, για να αλλάξουν γνώμη όταν διαπίστωσαν ότι η υπόθεση ήταν χαμένη.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών της ΕΕ (Intcen) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι στασιαστές ήταν διάφοροι αυτόκλητοι θεματοφύλακες του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, καιροσκόποι καθώς και γκιουλενιστές. Αξιωματούχοι της υπηρεσίας, αλλά και των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών λένε ότι δεν πιστεύουν πως ο Γκιουλέν διέταξε προσωπικά το πραξικόπημα.

Ποιος γνώριζε τι και πότε;

Σύμφωνα με το κατηγορητήριο κατά των στασιαστών αξιωματούχοι των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών είχαν ενημερωθεί ότι επίκειται πραξικόπημα τουλάχιστον έξι ώρες πριν αυτό εκδηλωθεί. Οι στασιαστές ανέθεσαν σ’ έναν ταγματάρχη με τα αρχικά Ο.Κ. να απαγάγει τον αρχηγό των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, Χακάν Φιντάν, αλλά ο ΟΚ ενημέρωσε σχετικά τον Φιντάν, ο οποίος με τη σειρά του γνωστοποίησε την υπόθεση στον γενικό επιτελάρχη. Ο ταγματάρχης κατέθεσε ότι προειδοποίησε πως η απαγωγή μπορεί να αποτελούσε μέρος μιας προσπάθειας ανατροπής της κυβέρνησης.

O επικεφαλής της ΜΙΤ, Χακάν Φιντάν

Ως εκ τούτου κάποια αναλυτές θεωρούν ότι η αντίδραση των Φιντάν και Ακάρ ήταν παράξενα αργή. Ο Φιντάν είπε ότι κάλεσε για πρώτη φορά το γραφείο του Ερντογάν στις 19:26 μμ κι ακόμη και τότε δεν μίλησε με τον Τούρκο πρόεδρο, ούτε εξήγησε ακριβώς τι συνέβαινε στους συνεργάτες του. Ο Ακάρ, πάλι, είπε ότι η ώρα είχε πάει 18:30μμ όταν διέταξε να καθηλωθούν τα αεροσκάφη της πολεμικής αεροπορίας κι ότι μόνον σε ορισμένες βάσεις διέταξε απαγόρευση εξόδου. Και το γεγονός ότι καθυστέρησε αρκετούς μήνες για να δώσει γραπτή κατάθεση σε επιτροπή της βουλής που διερευνούσε το πραξικόπημα προκάλεσε κατάπληξη, χώρια που οι απαντήσεις του δημιούργησαν νέα ερωτηματικά.

Αλλά και οι δηλώσεις του Ερντογάν αναφορικά με την αλληλουχία των γεγονότων προκάλεσαν ερωτηματικά. Σε μια μαρτυρία του, που αναρτήθηκε στον ιστότοπο της προεδρίας, ο Ερντογάν είπε ότι ο κουνιάδος του ήταν που τον ενημέρωσε για πρώτη φορά γύρω στις 16:30 μμ για ασυνήθιστες κινήσεις του στρατού. Προσπάθησε, είπε, να επικοινωνήσει με τον Φιντάν και τον Ακάρ μισή ώρα αργότερα, αλλά δεν μπόρεσε να τους βρει.

Η σύγχυση ως προς το τι ακριβώς συνέβη λίγες ώρες πριν το πραξικόπημα οδήγησε την αντιπολίτευση στο να εικάζει ότι η κυβέρνηση ίσως επέτρεψε, ενδεχομένως δε και να ενθάρρυνε το πραξικόπημα ώστε να δικαιολογήσει το πογκρόμ διώξεων που ακολούθησε. Ο ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιντσντάρογλου έκανε λόγο για ένα «ελεγχόμενο πραξικόπημα.»

Ερωτηματικά για τον ερασιτεχνισμό των στασιαστών

Κατά την έναρξη του πραξικοπήματος στασιαστές στρατιώτες απέκλεισαν δρόμους και γέφυρες γύρω στις 22:30, Παρασκευή βράδυ, ώρα που οι περισσότεροι Τούρκοι όχι απλά ήταν ξύπνιοι, αλλά πολλοί διασκέδαζαν ή είχαν βγει έξω – ως εκ τούτου μια μάλλον ασυνήθιστη ώρα για να ξεκινήσει μια επιχείρηση που βασίζεται στον αιφνιδιασμό.

Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι το πραξικόπημα είχε σχεδιαστεί να εκδηλωθεί αργά τη νύχτα, αλλά ότι άλλαξαν τα σχέδιά τους οι στασιαστές όταν αντιλήφθηκαν ότι αποκαλύφθηκαν οι προθέσεις τους.

Ερωτηματικά προκαλεί και το γεγονός ότι οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν νωρίς το βράδυ τον κρατικό τηλεοπτικό σταθμό T.R.T., αλλά δεν έκαναν τίποτε για τα περισσότερα από τα ιδιωτικά κανάλια της Τουρκίας, που έβγαζαν όλη νύχτα στον αέρα κυβερνητικούς αξιωματούχους, επιτρέποντας στην κυβέρνηση να ελέγχει τη ροή της πληροφόρησης αναφορικά με τα τεκταινόμενα. Κι ενώ οι στασιαστές προσπάθησαν να συλλάβουν τον Ερντογάν, δεν έκαναν το ίδιο για άλλα σημαντικά κυβερνητικά στελέχη.

Αλλά και η προσπάθεια απαγωγής του Ερντογάν στέφθηκε με αποτυχία. Πέρασαν ώρες από την έναρξη του πραξικοπήματος μέχρι να φθάσουν οι στρατιώτες, στους οποίους ανατέθηκε η αποστολή αυτή, στο ξενοδοχείο, όπου παραθέριζε ο Τούρκος πρόεδρος στη νοτιοδυτική Τουρκία. Κι όταν έφθασαν εκείνος είχε ήδη προλάβει να «αποδράσει»... Ένας απ’ αυτούς, ο ταξίαρχος Γκιοκχάν Σονμεζατες, είπε ότι τους είχε δοθεί διαταγή να περιμένουν-διαταγή που του φάνηκε αν μη τι άλλο παράξενη. «Ποιος μας παραπλάνησε και μας έκανε να περιμένουμε τέσσερις ώρες;», αναρωτήθηκε.

Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων

Πολλοί στην Τουρκία υποστηρίζουν ότι ήταν αργή και διστακτική η αντίδραση των ξένων κυβερνήσεων στις εξελίξεις, με τους οπαδούς του Ερντογάν να κατηγορούν συμμάχους της Άγκυρας, μεταξύ των οποίων και την Ουάσιγκτον, ότι υποστήριξαν σιωπηρά το πραξικόπημα ή στην καλύτερη περίπτωση γνώριζαν και δεν ενημέρωσαν εγκαίρως την κυβέρνηση. Αποδείξεις, βέβαια, δεν υπάρχουν, αλλά επειδή ο Γκιουλέν ζει στις ΗΠΑ, θεωρούν ότι κάτι θα πρέπει να γνώριζαν ξένοι αξιωματούχοι.

Σύμφωνα με δηλώσεις εκπροσώπου του δημάρχου της Άγκυρας στη Hurriyet, ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, ένας Ρώσος ακαδημαϊκός, που έχει στενές σχέσεις με το Κρεμλίνο, είχε προειδοποιήσει Τούρκους βουλευτές και αξιωματούχους των υπηρεσιών πληροφοριών για ασυνήθιστη κινητικότητα στις τάξεις του τουρκικού στρατού πριν εκδηλωθεί το πραξικόπημα.