Politico: Θεσσαλονίκη, η πόλη των φαντασμάτων -Οδοιπορικό στις συνοικίες των Εβραίων [εικόνες]

Βρίσκονται στην περιοχή από το 1430. Είναι κομμάτι της μνήμης της πόλης. Διωγμένοι από τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλα της Ισπανίας, οι πρώτοι Εβραίοι, περίπου 20.000, έφτασαν στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 14ου αιώνα.

Έγιναν δεκτοί με θερμότητα από τους Οθωμανούς, καθώς θεώρησαν πως θα μπορούσαν να προσφέρουν στην οικονομία της περιοχής. Τωόντι, κάτι τέτοιο συνέβη. Για 500 και πλέον χρόνια οι Εβραίοι εντάχθηκαν αρμονικά στην πόλη. Δημιούργησαν περίπου 30 συναγωγές και ζούσαν ειρηνικά μαζί με τους Οθωμανούς και τους Έλληνες. Μάλιστα, μέχρι το 1912, οπότε και έγινε η επανένωση με την Ελλάδα, ήταν το πλειοψηφικό κομμάτι της περιοχής.

Το 1941 τα πάντα άλλαξαν στη Θεσσαλονίκη με την έλευση των ναζί και κάπως έτσι αρχίζει να ξετυλίγεται μια βαριά και θλιμμένη σελίδα της ελληνικής ιστορίας που οι μνήμες της φτάσουν μέχρι και σήμερα. Το Politico πραγματοποίησε οδοιπορικό στις ιστορικές -αλλά όχι ξεχασμένες- συνοικίες των Εβραίων που δέχθηκαν καίριο πλήγμα από τον στρατό των ναζί. Εκτοπίσεις, εξανδραποδισμοί, ξεριζωμός, θάνατος. Και τελικά ιστορική μνήμη.

Ο δημοσιογράφος αναφέρει πως το να πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη με τρένο, σου προκαλεί μια περίεργη αίσθηση. Ειδικά αν γνωρίζεις πως αρκετές δεκαετίες πιο πριν, κάποια άλλα τρένα, στοίβαζαν ανθρώπους και τους μετέφεραν στα κολαστήρια των ναζιστών. Η πρώτη «μεταγωγή» έγινε στις 15 Μαρτίου 1943 – περίπου 2000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης έφυγαν άρον άρον και υπό την απειλή των όπλων με κατεύθυνση στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Συνολικά έγιναν 19 «μεταγωγές». Πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ζούσαν στη Θεσσαλονίκη περίπου 57.000 Εβραίοι. Υπολογίζεται ότι 46.091 Εβραίοι στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κάτι που συνιστά μια σύγχρονη εκατόμβη, αν σκεφτεί κανείς την τύχη που είχαν οι περισσότεροι από αυτούς. Σήμερα, ζουν στην πόλη περίπου 1200-1500 Εβραίοι. Η Αγία Μηνά είναι ο δρόμος που στεγάζει το εβραϊκό μουσείο. Τον δημοσιογράφο υποδέχεται ο αντιπρόεδρος της ισραηλιτικής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη, Λάρι Σεφιχά. Το εσωτερικό του κτηρίου σφύζει από ιστορία και πόνο. Οι τοίχοι προσπαθούν να διατηρήσουν, έστω και με παγωμένες αντανακλάσεις, κάτι από το παρελθόν. Η κοινότητα, την περίοδο της κρίσης, προσφέρει κοινωνικό έργο θέλοντας να απαλύνει τον πόνο των Εβραίων που διαμένουν στην πόλη. «Το σύνθημά μας είναι: ''δεν θα αφήσουμε κανέναν Εβραίο χωρίς βοήθεια''. Βοηθούμε ηλικιωμένους, καλύπτουμε τα έξοδά τους και δίνουμε συντάξεις, ειδικά σε επιζώντες από το Ολοκαύτωμα. Το βασικό μας εισόδημα έρχεται από τα ενοίκια που λαμβάνουμε από κάποια κτήρια της πόλης που μας ανήκουν. Μέχρι να έρθει η κρίση τα πράγματα ήταν πολύ καλά. Με τα νέα μέτρα, μειώνονται τα έσοδα και αυξάνονται οι ανάγκες», αναφέρει ο κ. Σεφιχά.

Το πρόβλημα είναι ότι οι δραστηριότητες της κοινότητας έχουν επεκταθεί σημαντικά σε διάφορους τομείς της ζωής, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πλέον αρκετοί πόροι για τη διατήρησή τους. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι αντίστοιχες κοινότητες στη Λάρισα και το Βόλο. Η κατάσταση με τα capital controls επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τα οικονομικά της κοινότητας. Τα πράγματα, όμως, άρχισαν να χαλάνε από το τότε που ξεκίνησε η κρίση και αναδύθηκαν στην επιφάνεια τα αντισημιτικά στερεότυπα που προφανώς έκρυβαν μέσα τους οι Έλληνες. Ο κ. Σεφιχά λέει: «Οι Έλληνες διατηρούν αυτού του είδους τα στερεότυπα δίχως να γνωρίζουν κάποιο Εβραίο. Τους λέω πως είμαι Εβραίος και μου απαντούν πως δεν μοιάζω για Εβραίος. Ένα μέρος της Ορθόδοξης Εκκλησίας παίζει έναν τέτοιο ρόλο – επιτρέπει τη διατήρηση των αρνητικών στερεοτύπων εις βάρος των Εβραίων. Κάποιες φορές γινόμαστε ο αποδιοπομπαίος τράγος. Δείτε τι λένε κατά καιρούς πολιτικοί στις δημόσιες τοποθετήσεις τους. Δηλώσεις σαν και αυτές του κ. Καμμένου. Αρέσει στους Έλληνες αυτού του είδους οι αφηγήσεις: πίσω από τα πάντα βρίσκονται Εβραίοι. Νομίζουν πως αυτοί έχουν την οικονομική εξουσία και κινούν τα νήματα.

Η Χρυσή Αυγή

Φυσικά, από την κουβέντα δεν μπορεί να λείψει και ένας σημαντικός παράγοντας του δημόσιου βίου: η ανάδυση της Χρυσής Αυγής, ως απότοκο της κρίσης, και η δημιουργία ενός θύλακα μισαλλοδοξίας και φυλετικής «καθαρότητας».

Ο κ. Σεφιχά αναφέρει: «Μέχρι τώρα οι επιθέσεις της Χρυσής Αυγής έχουν ως στόχο τους μετανάστες. Εμείς δεν έχουμε δεχθεί τέτοιες επιθέσεις, αλλά είναι σίγουρο πως θα είμαστε τα επόμενα θύματα. Τα πράγματα είναι δύσκολα. Η Χρυσή Αυγή μπορεί να ανέβει κι άλλο, καθώς έρχονται κι άλλα σκληρά μέτρα. Αν δεν μείνουμε στην ΕΕ η κατάσταση θα ξεφύγει, καθώς η απογοήτευση που νιώθει ο κόσμος θα βρει καταφύγιο στη συγκεκριμένη οργάνωση. Δυστυχώς, είναι μέρος της ελληνικής ψυχοσύνθεσης: δεν μπορούμε να παραδεχθούμε τα λάθη μας, πάντα κάποιος άλλος ευθύνεται γι' αυτά που περνάμε».

Η επόμενη στάση του οδοιπορικού είναι το σπίτι μιας οικογένειας Εβραίων που ζουν στη Θεσσαλονίκη. Τον δημοσιογράφο υποδέχονται η Έλλα και ο γιος της Ισαάκ. Η Έλλα, παρά τις τελευταίες έρευνες που δείχνουν ένα έντονο ρεύμα αντισημιτισμού στην Ελλάδα, λέει πως: «Τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα στην Ελλάδα. Βασικά αντιμετωπίζεις αδιαφορία. Δεν υπάρχει έξαρση βίας – μόνο κάποια μικρά περιστατικά με καταστροφές μνημείων μας, αλλά και αυτά εντάσσονται μέσα στην καθημερινότητα. Όχι, δεν φοβάμαι να πω ότι είμαι Εβραία. Οι άνθρωποι της ηλικίας μου δεν γνωρίζουν την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Λένε '' α, είσαι Εβραία. Άρα ήρθες από το Ισραήλ. Πώς να αλλάξει τα μυαλά όταν δεν γνωρίζουν;». Η Έλλα και ο Ισαάκ είναι οπαδοί του Γιάννη Μπουτάρη για τις θέσεις που έχει πάρει υπέρ των Εβραίων της πόλης. Κάτι που δεν τον κάνει πάντα συμπαθή στους αντιρρησίες. «Η ελληνική κοινωνία δεν είναι αρκετά ανεκτική. Οι νέες γενιές προσπαθούν να ξεφύγουν, αλλά στο βάθος βλέπεις πως οι παραδοσιακές συμπεριφορές υπερισχύουν».

Για τη στάση της Γερμανίας την περίοδο της κρίσης, η Έλλα λέει: «Τα τελευταία χρόνια η Γερμανία προσπάθησε να ξανακερδίσει τη χαμένη της τιμή, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει πολλά με τον τρόπο που συμπεριφέρονται έναντι της ελληνικής κρίσης. Εμφανίζουν ένα απάνθρωπο πρόσωπο». Ο Ισαάκ προσθέτει: «Η Ελλάδα έκανε πολλά λάθη, αλλά κάθε χώρα κάνει λάθη. Δεν πιστεύω πως οι σημερινοί Γερμανοί έχουν κάποια σχέση με τους ναζί, αλλά από την άλλη ευθύνονται και πάλι για το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι υποφέρουν». Η Έλλα δίνει μια άλλη διάσταση: «Πρόσφατα δικάστηκε ένας ναζί λογιστής στο Άουσβιτς (ο Όσκαρ Γκρένινγκ). Μια γυναίκα που επέζησε τον συγχώρεσε. Οι Γερμανοί πρέπει να μάθουν από αυτή τη γυναίκα».

Ο πατέρας της Έλλα ζει ακόμη. Γεννήθηκε το 1927 και ήταν μικρό παιδί όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην πόλη. Θυμάται πως όταν οι Γερμανοί τους έβαζαν στα τρένα τους καθησύχαζαν πως τίποτα δεν θα τους συμβεί αν υπακούν στις εντολές. Τους πήγαν κατευθείαν στο Άουσβιτς. Στη διαδρομή, οι συνθήκες ήταν απάνθρωπες. Άνθρωποι στοιβαγμένοι και καταπονημένοι. Όταν έφτασαν στο Άουσβιτς, οι στρατιώτες άρχισαν να τους χτυπούν. Εκείνος σώθηκε γιατί η μητέρα του μιλούσε γερμανικά, έτσι έγινε μεταφράστρια των οδηγιών που έδιναν οι ναζί. Σώθηκε όλη οικογένεια περνώντας μέσα από βασανιστήρια και πείνα. Όταν γύρισαν στη Θεσσαλονίκη, το σπίτι τους είχε καταληφθεί από πρόσφυγες. Οι περισσότεροι Εβραίοι δεν επέστρεψαν ποτέ. Κανένας δεν μίλησε για το Ολοκαύτωμα, αλλά τα φαντάσματα τριγυρνούν ακόμη. Τώρα, βλέπει την κατάσταση με τη Χρυσή Αυγή και λέει με πίκρα: «Η Χρυσή Αυγή είναι τα SS. Η κατάσταση με την κρίση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, αλλά οι Έλληνες αγαπούν την ελευθερία». Η δική του ελευθερία συμβολίζεται σε έναν αριθμό: 109565. Τον έχει χαραγμένο στο χέρι τους. Σημάδι του παρελθόντος. Φάντασμα του παρόντος.