Η απόρρητη σύσκεψη στο γραφείο του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ στο Λουξεμβούργο, το μυστικό έγγραφο και οι πέντε προσκεκλημένοι.
Ο Μιχάλης Ιγνάτιου αποκαλύπτει τι έγινε στη μυστική πενταμερή του Λουξεμβούργου για τη διάσωση της Ελλάδας το 2009, στην οποία συμμετείχαν και οι Γ. Παπακωνσταντίνου και Γ. Προβόπουλος, στο βιβλίο του «Τρόικα, ο δρόμος προς την καταστροφή».
Νοέμβριος 2009: Κάθε μέρα που περνούσε, η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας επιδεινωνόταν επικίνδυνα. Ο κ. Παπακωνσταντίνου ήταν αποδέκτης των πιέσεων που ασκούσε η Κομισιόν και η ΕΚΤ, σε σημείο που ασφυκτιούσε. Από την άλλη πλευρά, άρχισε να νοιώθει ξένο σώμα στην κυβέρνηση, διότι στο κόμμα τον θεωρούσαν εχθρό –χωρίς εισαγωγικά η λέξη- επειδή ασκούσε πολιτική επιβολής μέτρων, που οι συνδικαλιστές του κινήματος απέρριπταν και φοβόντουσαν, όπως ο διάολος το λιβάνι, ενώ οι συνάδελφοι του στην κυβέρνηση, ακόμα και φίλοι του, άρχισαν να κρατούν αποστάσεις. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα δέχεται μία πρόσκληση επείγοντος χαρακτήρα από τον κ. Γιούνκερ για να συναντηθούν στην πρωτεύουσα της πατρίδας του.
Το Σάββατο 21 Νοεμβρίου 2009, πέντε αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Eurogroup, της ΕΚΤ και της ελληνικής κυβέρνησης, συνοδευόμενοι από τους συνεργάτες τους, συγκεντρώθηκαν στο γραφείο του πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου υπό πλήρη μυστικότητα και υπό τον απαράβατο όρο ότι δεν θα δημοσιοποιηθεί ποτέ η μυστική αυτή συνάντηση.
Ο Ζαν Κλόντ Γιούνκερ ήταν ο οικοδεσπότης και οι φιλοξενούμενοι του έφτασαν στο Δουκάτο από τη Φραγκφούρτη, τις Βρυξέλλες και την Αθήνα. Παραβρέθηκαν ο επικεφαλής της ΕΚΤ, Ζαν Κλόντ Τρισέ, ο Επίτροπος Χοακίμ Αλμούνια, ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας Γιώργος Παπακωνσταντίνου και ο διοικητής της ΤτΕ, Γιώργος Προβόπουλος.
Για τη μυστική συνάντηση με ενημέρωσε δοκιμασμένη πηγή του Eurogroup, του οποίου προέδρευε τότε ο κ. Γιούνκερ, και την επιβεβαίωσε σε μένα ο κ. Παπακωνσταντίνου, ο οποίος μου είπε ότι στη διάρκειά της «μας ζητήθηκαν μέτρα για τη μείωση του ελλείμματος του 2010 (φυσικά όχι του 2009). Ειδικά», σημείωσε, «η ΕΚΤ επέμενε πολύ σε μεγάλη μείωση (μίλησε για 4-5 μονάδες). Τελικά στον προϋπολογισμό βάλαμε μείωση 3,6 μονάδες που με τα επιπλέον μέτρα του Ιανουαρίου έγιναν 4 μονάδες», τόνισε ο τότε υπουργός Οικονομικών.
Η πηγή του Eurogroup μου περιέγραψε τη μυστική συνάντηση, και τους λόγους πραγματοποίησής της: «Επικρατούσε πολύ μεγάλη ανησυχία επειδή ο κ. Παπανδρέου λειτουργούσε ως η χώρα του να μην είχε κανένα πρόβλημα. Ετσι, αποφασίστηκε να γίνει η συνάντηση, να ξεκαθαριστεί το σκηνικό και να του στείλουν προειδοποίηση ότι ακολουθεί λάθος δρόμο. Ζητήθηκε από τον κ. Παπακωνσταντίνου και τον κ. Προβόπουλο να πάνε στο Λουξεμβούργο υπό καθεστώς μυστικότητας. Εμείς πήγαμε στο Λουξεμβούργο με το αυτοκίνητο του κ. Αλμούνια και είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε κατά τη διαδρομή ένα έγγραφο χωρίς αποστολέα και παραλήπτη, που είχαμε ετοιμάσει μετά από μεγάλη μελέτη της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας. Βασικά επρόκειτο για τις επικεφαλίδες με κάποιες εισηγήσεις ενός «μίνι Μνημονίου». Η συνάντηση έγινε στο πρωθυπουργικό γραφείο και κράτησε περίπου τρεις ώρες. Ο κ. Γιούνκερ έδωσε στον κ. Παπακωνσταντίνου το κείμενο πέντε σελίδων που ετοίμασε η Διεύθυνση DGECFIN και το οποίο δεν έφερε καμία σφραγίδα. Επικεφαλής της ομάδας που το συνέγραψε ήταν ο Κάρλος Μαρτίνεζ. Με δύο λόγια ήταν ένα συμφωνημένο κείμενο από τις Βρυξέλλες και τη Φραγκφούρτη, το οποίο εγκρίθηκε από τη Γερμανία και τη Γαλλία, και το οποίο πρόσφερε λύσεις και απέκλειε εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι το ΔΝΤ, που προέκυψε αργότερα. Ηταν ένα manual διαχείρισης και συνολικής αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης. Και πιστεύαμε πολύ σ’ αυτό, διότι όπως σου είπα ήταν αντικείμενο πολυήμερης μελέτης και είχε εγκριθεί από την Κομισιόν και την ΕΚΤ και είχαν ενημερωθεί οι Γερμανοί και οι Γάλλοι που συμφωνούσαν».
Η πηγή του Eurogroup υπογράμμισε ότι κατά την άποψη όλων των μελών της ομάδας, εκείνο το κείμενο ήταν η ανεπίσημη «χείρα βοηθείας» που αναζητούσε ο κ. Παπανδρέου και θα μετατρέπετο σε επίσημη βοήθεια μόλις το αποδεχόταν ο Ελληνας πρωθυπουργός. Λέει σχετικά: «Ο κ. Προβόπουλος ήταν θετικότατος. Ο κ. Παπακωνσταντίνου ήταν θετικός. Αλλά δεν έπαιρναν αυτοί οι δύο τις αποφάσεις».
-Ωραία, το δίνετε στον Ελληνα υπουργό Οικονομικών και στον Ελληνα κεντρικό τραπεζίτη. Και τι γίνεται μετά;
«Οπως σου είπα, ήταν και οι δύο θετικοί. Ο κ. Παπακωνσταντίνου μας απάντησε ότι θα παραδώσει το κείμενο στον πρωθυπουργό, θα το μελετήσουμε, θα δούμε εάν οι αριθμοί έχουν λογική. Μας είπε ότι θα ζητούσε από τον κ. Παπανδρέου να μας απαντήσει. Περιμέναμε 15 μέρες αλλά η απάντηση δεν ήρθε ποτέ. Μάλλον θα έλεγα πως μας απάντησε από το Ζάππειο όπου μοίρασε λεφτά. Οταν το ψάξαμε με τους ανθρώπους μας στην Αθήνα πληροφορηθήκαμε ότι ο πρωθυπουργός δεν επέτρεψε στον υπουργό του να μας απαντήσει. Αρχικά τον άφησε εκτεθειμένο απέναντι μας, αλλά εμείς γνωρίζαμε μετά την αλήθεια. Πιστεύουμε ότι εκείνη την ημέρα χάθηκε η παρτίδα. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η άρνηση απάντησης στο κείμενο του Λουξεμβούργου ήταν η αφετηρία του ναυαγίου της Ελλάδας. Πιστεύω ότι η χώρα σας έχασε μία μοναδική ευκαιρία και τολμώ να υποστηρίξω ότι ήταν η τελευταία ευκαιρία να αποφύγει την κρίση χωρίς περιπέτειες».
-Γιατί δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ αυτή η συνάντηση;
«Γι’ αυτή την κρίσιμη συνάντηση δεν έμαθε κανείς τίποτα και θεωρώ λάθος μας ότι δεν την διαρρεύσαμε τότε. Το εισηγηθήκαμε αλλά δεν ήθελε ο κ. Γιούνκερ που πίστευε στη μυστική «οικονομική διπλωματία». Ισως να ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Θυμάμαι ότι ο κ. Αλμούνια στράφηκε πολλές φορές στους Ελληνες και τους είπε ότι «είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε, σας υποσχόμαστε ότι θα το κάνουμε». Ηταν ως να τους παρακαλούσε να δεχθούν τη βοήθειά του. Θυμάμαι ότι και οι δύο ήταν δεκτικοί και συμφωνούσαν, περισσότερο ο κ. Προβόπουλος. Ο κ. Παπακωνσταντίνου συμφωνούσε αλλά είπε ότι την απόφαση θα πάρει ο πρωθυπουργός. Προσωπικά πιστεύω ότι θα αποφεύγαμε όλα όσα ακολούθησαν εάν γινόταν δεκτό το έγγραφο. Όταν δεν μας απάντησαν, συζητήσαμε και συμφωνήσαμε ότι η Ελλάδα θα εξελιχθεί σε σοβαρότατο πρόβλημα, όπως και έγινε».
Ο κ. Προβόπουλος δεν θέλησε να τοποθετηθεί για τη μυστική συνάντηση του Λουξεμβούργου, αλλά ένας συνεργάτης του μου επιβεβαίωσε ότι συμμετείχε και ότι έλαβε και ο ίδιος το έγγραφο που εστάλη στον κ. Παπανδρέου.
Την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου 2009, στις 10.23 το πρωί, ο Αμερικανός πρέσβης ενημέρωσε τους υπουργούς Οικονομικών και Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον, για τη συνάντηση που είχε με τον κ. Παπακωνσταντίνου, εννέα ημέρες πριν. Είχε προηγηθεί ένα σύντομο εμπιστευτικό τηλεγράφημα, στις 16 του μήνα, με τα κύρια σημεία της συζήτησης τους και με την αναφορά –που έχει τεράστια σημασία- ότι ο Ελληνας υπουργός είναι στην ουσία μόνος του. Ο κ. Σπέκχαρντ ενημέρωσε τους προϊσταμένους του ότι «όλες οι προσπάθειες του κ. Παπακωνσταντίνου για (επιβολή) μέτρων έπεσαν στο κενό».
Πληροφορήθηκα ότι σε δύο περιπτώσεις ο υπουργός Οικονομικών δέχθηκε «άγρια επίθεση» από συναδέλφους του και συνδικαλιστές. Ενας εξ αυτών που κατέχω το όνομά του χρησιμοποίησε ανεπίτρεπτα υβριστική λέξη. Οταν τον ρώτησα, ο κ. Παπακωνσταντίνου δεν συμφώνησε με τους χαρακτηρισμούς που του ανέφερα.
Στο τηλεγράφημα της 25ης του μήνα, ο Αμερικανός πρέσβης πληροφορούσε την κ. Κλίντον και τον κ. Γκάιθνερ ότι:
«Είναι σαφές ότι ο υπουργός διαθέτει την τεχνογνωσία και την έντονη επιθυμία να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που οδήγησαν στην επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών της Ελλάδας. Ωστόσο, είναι λιγότερο σαφές αν η Ελληνική κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να υλοποιήσει βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα τις μεταρρυθμίσεις που οραματίζεται. Παρ’ όλο που οι δημοσιονομικές περικοπές είναι σημαντικές, θα είναι άσκοπές αν δεν συνοδευτούν με μια αναμόρφωση του φορολογικού και δημοσιονομικού πλαισίου της Ελλάδας».
Αφού ο κ. Παπανδρέου δεν απάντησε στο έγγραφο που του έστειλε ο κ. Γιούνκερ μέσω του κ. Παπακωνσταντίνου, συμφωνήθηκε να δράσει η ΕΚΤ. Την Παρασκευή 27 Νοεμβρίου έφτασε μυστικά στην Αθήνα ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ, Λουκάς Παπαδήμος μεταφέροντας στον πρωθυπουργό προσωπικό μήνυμα του Ζαν Κλοντ Τρισέ. Η κυβέρνηση ομολόγησε την άφιξή του μετά την αναχώρησή του και αφού είχε συναντηθεί με τον πρωθυπουργό, και άλλους αξιωματούχους. Παρά το γεγονός ότι πήγε στο κτίριο της ΤτΕ, δεν συναντήθηκε με τον κ. Προβόπουλο, με τον οποίο άλλωστε είχε την ευχέρεια να διαβουλεύεται κάθε 15 μέρες στην Φραγκφούρτη.
Ο κ. Παπαδήμος, που αργότερα έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας, ήταν ο πρώτος αξιωματούχος της ΕΚΤ που δήλωσε με ωμό και τεχνοκρατικό τρόπο στον κ. Παπανδρέου ότι οι επιλογές και τα περιθώρια για τον ίδιο και τη χώρα μειώνονταν δραματικά. Του μετέφερε το μήνυμα από τον κ. Τρισέ, ότι πρέπει να λάβει μέτρα, που θα βάλουν φρένο στον μόνιμο εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας. «Θα κλείσουν οι αγορές αν δεν πάρεις τα μέτρα τώρα», είπε ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ. Ο κ. Παπανδρέου δεν πίστευε αυτά που άκουγε…
Συζητώντας την προειδοποίηση του κ. Παπαδήμου με κυβερνητικούς αξιωματούχους της περιόδου εκείνης, υποστήριξαν ότι εάν ο κ. Παπανδρέου δεν απέρριπτε το τελεσίγραφό του, οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν θα είχαν στραφεί τόσο αρνητικά, θα έλεγα και εχθρικά, εναντίον του. Βεβαίως, ανταποκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2010, αφού προηγουμένως ανακοίνωσε αυξήσεις στο Ζάππειο.
Ο κ. Παπαδήμος εκμυστηρεύθηκε αργότερα σε φίλους του τραπεζίτες ότι απηύθυνε δραματική έκκληση στον πρωθυπουργό και του ζήτησε να προχωρήσει άμεσα στη λήψη αποφασιστικών μέτρων, και ειδικά να πάρει τα κατάλληλα διαρθρωτικά μέτρα, διότι η δημοσιονομική θέση της χώρας ήταν κρίσιμη. «Είναι χάλια η κατάσταση της οικονομίας» φέρεται να του είπε, «και πρέπει να συμπεριφερθείτε ανάλογα». Το μήνυμα του αντιπροέδρου της ΕΚΤ χωρούσε σε δύο λέξεις: «Μέτρα επειγόντως».
Βέβαια, έξι μήνες πριν, στις 14 Μαίου του 2009, ο κ. Παπαδήμος δήλωνε στην 37η Οικονομική Διάσκεψη της Κεντρικής Τράπεζας της Αυστρίας ότι η οικονομική κρίση θα μπορούσε να τερματιστεί νωρίτερα από ότι αναμένεται. Υπάρχει, είπε, ένας αυξανόμενος αριθμός ενδείξεων ότι σταθεροποιείται η ανάκαμψη. Για το λόγο αυτό, θα είναι προφανώς νωρίτερα δυνατή μια ανάκαμψη, υπογράμμισε. Η παραπάνω πρόβλεψη του δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ.
Όμως όσα είπε στον κ. Παπανδρέου πραγματοποιήθηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.