Κάθε επιστημονική ανακάλυψη αποτελεί ένα καινούργιο εργαλείο στα χέρια της ανθρωπότητας. Οταν όμως αυτό είναι ικανό να μετατραπεί σε όπλο ενάντια της, τότε οι επιστήμονες δεν μπορούν απλά να περιοριστούν στο ερευνητικό τους έργο. Ο Λίο Σίλαρντ, ήταν ο άνθρωπος που βρέθηκε μπροστά στο μεγαλύτερο επιστημονικό δίλημμα της ιστορίας.
Η προσπάθεια των Γερμανών να κατασκευάσουν την ατομική βόμβα – Οι αμφιβολίες του Λίο Ζίλαρντ
Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν σε ολόκληρο τον πλανήτη κυριαρχούσε εχθρικό κλίμα, η παραγωγή ενός νέου και πανίσχυρου υπερόπλου ήταν το χειρότερο δυνατό σενάριο. Οι επιστήμονες της εποχής όμως είχαν ήδη αρχίσει τις έρευνες πάνω στην διάσπαση του ατομικού πυρήνα, πάνω στην κατασκευή ενός πυρηνικού όπλου. Ηδη από το 1939 οι Γερμανοί φυσικοί είχαν προχωρήσει σημαντικά τις μελέτες τους πάνω στην διαίρεση του ατόμου του ουρανίου. Μια τόσο ισχυρή τεχνολογία στα χέρια της ναζιστικής Γερμανίας, αποτελούσε την μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα.
Ακόμα και οι ερευνητές που δούλευαν για λογαριασμό του Χίτλερ είχαν τις αμφιβολίες τους. Ωστόσο η πίεση που δέχονταν από ανώτερους τους, σε συνδυασμό με την ιδέα ενός νέου, επαναστατικού τεχνολογικού επιτεύγματος, εξαφάνιζε κάθε ενδοιασμό. Οι μελέτες τους συνέχιζαν ακάθεκτες. Ο Λίο Ζίλαρντ όμως, ένας Ούγγρος φυσικός με θέση καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου, είχε αντιληφθεί την δύναμη που μπορεί να προσφέρει η πυρηνική τεχνολογία στην ναζιστική Γερμανία και σε αντίθεση με τους περισσότερους, προσπάθησε να το αποτρέψει.
Ο Αϊνστάιν, η επιστολή στον Ρούζβελτ και ο ρόλος του Ούγγρου φυσικού στο «Σχέδιο Μανχάταν»
Ο Ούγγρος φυσικός θεώρησε πως η μόνη λύση για να σταματήσει τα σχέδια της Γερμανίας, ήταν να πληροφορήσει την αμερικανική κυβέρνηση. Για να πετύχει αποτελεσματικότερα τον σκοπό του, χρειάστηκε την βοήθεια του πιο αναγνωρισμένου επιστήμονα της εποχής, του Αλμπερτ Αϊνσταίν. Στέλνοντας του γράμμα, τον ενημέρωσε όσα είναι έτοιμοι να δημιουργήσουν οι Γερμανοί και τον προέτρεψε να στείλει με την σειρά του επιστολή στον πρόεδρο των Η.Π.Α. Στις 2 Αυγούστου του 1939 ο Φράγκλινος Ρούζβελτ ήταν έλαβε την προειδοποίηση των δύο επιστημόνων και δύο μήνες μετά οι Η.Π.Α άρχισαν την δική τους έρευνα.
Η προσπάθεια των Η.Π.Α να δημιουργήσουν πυρηνικά όπλα ξεκίνησε μετά την προτροπή του Λίο Ζίλαρντ. Μέχρι τότε οι Αμερικανοί δεν είχαν ασχοληθεί τόσο ενεργά με τις διασπάσεις των ατόμων. Το 1942 ξεκίνησε το γνωστό «Σχέδιο Μανχάταν», στο οποίο συμμετείχαν πάρα πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες από Η.Π.Α και Ευρώπη. Επικεφαλής ήταν ο Λέσλι Γκροβς, στόχος του οποίου ήταν η κατασκευή ατομικών βομβών. Ο Ζίλαρντ συμμετείχε στις έρευνες των Αμερικανών, παίζοντας σημαντικό ρόλο.
Πιο συγκεκριμένα, ο Ζίλαρντ ήταν αυτός που πέτυχε πρώτος την αλυσιδωτή αντίδραση, πάνω στην οποία στηρίζεται η αρχή της λειτουργίας των πυρηνικών όπλων. Η συνεισφορά του στο σχέδιο των Η.Π.Α ήταν τεράστια, όμως οι σχέσεις του με τους υπεύθυνους του προγράμματος ήταν κάκιστες. Ο Ούγγρος φυσικός δεν άργησε να βρεθεί εκτός του επιστημονικού δυναμικού του Σχεδίου Μανχάταν. Η πολιτική των Αμερικανών ήταν αντίθετη με τις απόψεις του. Κάθε επιστήμονας του Μανχάταν δούλευε πάνω σε συγκεκριμένο κλάδο, χωρίς να γνωρίζει την συνολική διαδικασία. Αυτό ήταν κάτι που δεν μπορούσε να δεχτεί ο Ζίλαρντ, ο οποίος σταμάτησε το ερευνητικό του έργο.
Η αλλαγή στάσης του Λίο Ζίλαρντ – Ο αγώνας του ενάντια στη χρήση του όπλου που κατασκεύασε
Οταν μπήκε το 1945, ο Ούγγρος πυρηνικός επιστήμονας άλλαξε για ακόμα μια φορά στάση. Παρόλο που εργαζόταν σχεδόν δέκα χρόνια πάνω στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, παρόλο που ήταν αυτός που έκανε τα μεγαλύτερα βήματα για την δημιουργία της, πλέον πίστευε πως δεν χρειαζόταν ένα τόσο ισχυρό όπλο. Η ναζιστική Γερμανία ήταν ήδη υπό διάλυση, ο Χίτλερ ήταν νεκρός και στην Ευρώπη άρχιζε δειλά δειλά να εμφανίζεται ένα κλίμα ανασυγκρότησης. Μόνο στον Ειρηνικό Ωκεανό συνέχιζαν οι μάχες, μεταξύ Ιαπωνίας και Η.Π.Α.
Ηταν θέμα χρόνου για την αποδυναμωμένη Ιαπωνία να συνθηκολογήσει, παραδεχόμενη την ήττα της. Η χρήση πυρηνικής ενέργειας δεν είχε κανένα απολύτως νόημα, σύμφωνα με την κοινή λογική όπου ακολουθούσε ο Λίο Ζίλαρντ. Για αυτό το λόγο, ανέπτυξε για τη ματαίωση της χρήσης της ατομικής βόμβας την ίδια πυρετώδη δραστηριότητα που είχε αναπτύξει και για την κατασκευή της. Οργάνωσε τους συναδέλφους του ενάντια στο τερατώδες όπλο, ενώ παράλληλα συνέταξε και διαβήματα προς τον πρόεδρο Pούζβελτ, χρησιμοποιώντας και πάλι το κύρος του Άλμπερτ Aϊνστάιν.
Αυτή τη φορά ωστόσο οι ο Ούγγρος φυσικός δεν κατάφερε να πείσει τις Η.Π.Α. H κατάσταση είχε ξεφύγει από τα χέρια των επιστημόνων. Πλέον οι στρατιωτικοί είχαν στην κατοχή τους ένα πανίσχυρο όπλο και ήταν έτοιμοι να το χρησιμοποιήσουν. Η συνέχεια είναι γνωστή, με την πρώτη πυρηνική επίθεση της ιστορίας να συμβαίνει στην Χιροσίμα, 6 Αυγούστου του 1945.
Το μεγάλο δίλημμα και ο αδιευκρίνιστος ρόλος των επιστημόνων
Αν κάποιος κρίνει τον Λίο Ζίλαρντ για το επιστημονικό του έργο, τότε δεν θα μπορούσε παρά να τον συγχαρεί για τα επιτεύγματα του. Αν όμως εστιάσει στο αποτέλεσμα και όχι στις προθέσεις, τότε οι ενέργειες του Ούγγρου επιστήμονα σίγουρα μπορούν να θεωρηθούν κατακριτέες. Ο πιο καταστροφικός και αδίστακτος βομβαρδισμός είχε δημιουργηθεί από τις ιδέες του. Ωστόσο, αν η Γερμανοί είχαν προλάβει να δημιουργήσουν πρώτοι την ατομική βόμβα, τότε τα δεδομένα θα ήταν διαφορετικά.
Δεν μπορεί κανείς να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα, ούτε να κατηγορήσει τους επιστήμονες που συνετέλεσαν στην δημιουργία της πυρηνικής διάσπασης. Αλλωστε η επιστήμη θα έφτανε σε αυτό και χωρίς την... ώθηση που της άσκησαν οι ανάγκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το σίγουρο όμως είναι πως όταν πρόκειται για τόσο φλέγοντα επιστημονικά ζητήματα, τότε ο ρόλος των επιστημόνων ξεφεύγει από τις ερευνητικές διαδικασίες. Τα διλήμματα που προκύπτουν είναι σημαντικότερα και από την ίδια την έρευνα. Οι επιστήμονες λοιπόν, θα πρέπει μάλλον να σκέφτονται πρώτα την... ανθρώπινη φύση τους και μετά το έργο τους.