Αν ο Πούτιν προσπαθήσει να προσαρτήσει πλήρως την Κριμαία και άλλες ευάλωτες νοτιοανατολικές περιοχές τής Ουκρανίας, θα ανακαλύψει γρήγορα ότι θα έχει στην κατοχή του οικονομικά ασύμφορες επαρχίες που δεν θα μπορούν να επιβιώσουν χωρίς μαζικές ροές ρουβλίων.
Μέχρι το τέλος αυτού του μήνα, είναι πιθανό ότι η Ρωσία τού Βλαντιμίρ Πούτιν θα ελέγχει πλήρως την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας. Και είναι σαφές ότι επιδιώκει πολύ περισσότερα. Παρά το γεγονός ότι μια τεταμένη ηρεμία έχει κυριαρχήσει στην Κριμαία από τότε που εισέρρευσαν χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες πριν από μια εβδομάδα, η πιθανότητα για μια ρωσική στρατιωτική ώθηση βαθύτερα στην Ουκρανία, αυξήθηκε σημαντικά στις 4 Μαρτίου, όταν ο Πούτιν δήλωσε κατά την διάρκεια συνέντευξης Τύπου δήλωσε ότι «δεν ανησυχεί» από την προοπτική ενός πολέμου με την Ουκρανία.
Σε μια φράση που συγκλόνισε τους Ουκρανούς μέχρι το κόκκαλο, συνέχισε ότι, αν η Ρωσία αποφάσιζε να πολεμήσει, θα το έκανε για «να προστατεύσει Ουκρανούς πολίτες». Και θα ήταν αδύνατο, άφησε να εννοηθεί, για τον ουκρανικό στρατό να κάνει τίποτα: «Ας δούμε αυτά τα στρατεύματα να προσπαθήσουν να πυροβολήσουν τους δικούς τους ανθρώπους με εμάς από πίσω τους - όχι μπροστά αλλά πίσω. Ας τους αφήσουμε απλώς να προσπαθήσουν να πυροβολήσουν τις γυναίκες και τα παιδιά!». Δια μιάς, ο Πούτιν είχε διευρύνει τις προθέσεις του στην Ουκρανία από την «προστασία» των Ρώσων πολιτών (όπως ήταν το σκεπτικό του για την εισβολή και την κατάληψη της Κριμαίας) στην «προστασία» όλης τής Ουκρανίας και κατέστησε σαφές ότι θα χρησιμοποιήσει τους Ουκρανούς πολίτες - γυναίκες και παιδιά - ως ασπίδα για τις ρωσικές δυνάμεις εισβολής.
Ενα τόξο στη Μαύρη και στην Αζοφική θάλασσα
Είναι καιρός να φανταστεί κανείς αυτό που κάποτε φαινόταν αδύνατο: ο Πούτιν επιτίθεται και διαιρεί την Ουκρανία και, εκτός από την Κριμαία, προσαρτά τις νοτιοανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας, που γενικά θεωρούνται πιο ευάλωτες για κατάκτηση - Donetsk, Kherson, Luhansk, Mykolaiv και Zaporizhzhya, οι οποίες περιέχουν μεγάλο μέρος τού εθνοτικού ρωσικού πληθυσμού τής Ουκρανίας και σχηματίζουν ένα τόξο κατά μήκος τής Μαύρης Θάλασσας και της Αζοφικής Θάλασσας από την επαρχία Mykolaiv, ακριβώς βορειοδυτικά τής Κριμαίας, ως την Luhansk, η οποία είναι πιο βορειοανατολικά. (Στις 8 Μαρτίου, υπήρχαν ήδη κάποιες αναφορές [2] ότι τα ρωσικά στρατεύματα είχαν προχωρήσει από την Κριμαία σε ένα στενό ισθμό που είναι μέρος τής επαρχίας Kherson). Σε ένα τέτοιο σενάριο, η Ρωσία θα ήταν η άμεση νικήτρια και η Ουκρανία, η άμεση ηττημένη. Όμως, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, η Ουκρανία θα καταλήξει μπροστά.
Η φιλοευρωπαϊκή Ουκρανία θα βγει κερδισμένη
Οι αρχικές απώλειες της Ουκρανίας είναι προφανείς: ήττα σε έναν χερσαίο πόλεμο, παράδοση εδαφών και πληθυσμών, και θυσία στην βία για χιλιάδες -ίσως και δεκάδες χιλιάδες- Ουκρανών. Μόλις ο πόλεμος τελειώσει, όμως, η Ουκρανία θα βγει πιο συμπαγής, πιο ομοιογενής και πιο ενωμένη με έναν σκοπό: Μαζί με τις ανατολικές περιοχές της θα φύγει ένα μεγάλο μέρος τού εκλογικού σώματος που ψηφίζει συνήθως για το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Κόμμα των Περιφερειών, τού πρώην προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Ως αποτέλεσμα, τα αντι-ουκρανικά και αντι-Δυτικά αισθήματα θα μειωθούν. Η νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας θα μπορούσε με βεβαιότητα να προχωρήσει σε ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα πολιτικής και οικονομικής μεταρρύθμισης (ένας πιο αλληλέγγυος πληθυσμός θα είναι πιο πιθανό να δεχτεί το σφίξιμο της ζώνης που συνεπάγονται οι μεταρρυθμίσεις) και να συνεχίσει την ταχεία ενσωμάτωση στις ευρωπαϊκές και διεθνείς δομές. Απαλλαγμένη από μερικούς από τους πιο ασύμφορους βιομηχανικούς τομείς τής «ζώνης τής σκουριάς», η οικονομία τής Ουκρανίας θα είναι πιο ανοικτή σε ξένες άμεσες επενδύσεις και θα μπορούσε να είναι έτοιμη για απογείωση. Χωρίς την Κριμαία και τις νοτιοανατολικές επαρχίες της, η Ουκρανία θα είναι μικρότερη, αλλά θα επιβιώσει και, κατά πάσα πιθανότητα, θα είναι πολύ ισχυρότερη.
Οταν ξυπνήσουν οι Ρώσοι
Τα κέρδη τής Ρωσίας είναι επίσης προφανή: η νίκη σε έναν «μεγάλο και λαμπρό» πόλεμο και η προσάρτηση εδαφών. Αλλά η εθνικιστική μέθη που παράγεται από τον πόλεμο και τον ενθουσιασμό για την εδαφική επέκταση σύντομα θα εξασθενίσει καθώς η αφυπνιστική πραγματικότητα σε αυτές τις επαρχίες θα αναδυθεί και οι Ρώσοι θα συνειδητοποιήσουν ακριβώς ποιούς και τι έχουν προσαρτήσει.
Κατ' αρχήν, η Ρωσία κοροϊδεύει τον εαυτό της εάν πιστεύει ότι οι νοτιοανατολικοί πληθυσμοί τής Ουκρανίας θα προσαρτηθούν ευχαρίστως. Σύμφωνα με μια έρευνα κοινής γνώμης που διεξήγαγε το έγκυρο «Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας τού Κιέβου» στα μέσα Φλεβάρη του 2014, η συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών - ακόμη και στα νοτιοανατολικά - απορρίπτει την «ενοποίηση» με την Ρωσία. Η Κριμαία εμφάνισε την λιγότερη αντίθεση, με 59% κατά. Στην επαρχία Donetsk, ο αριθμός ήταν 66,8%. Στην Luhansk, ήταν 75,9%. Στις Kherson και Mykolaiv, περισσότερο από το 95% των ερωτηθέντων ήταν αντίθετοι. Και ένα ισχυρό 83,3% των ανθρώπων στην Zaporizhzhya είπε όχι. Εν ολίγοις, η προσάρτηση θα φέρει έναν εξαιρετικά δυσαρεστημένο πληθυσμό στους κόλπους τής Ρωσίας. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αντισταθούν παθητικά στην ρωσική κυριαρχία. Θα μπορούσαν επίσης να πάρουν τα όπλα.
Στρατός κατοχής
Η λαϊκή δυσαρέσκεια θα καταστήσει δύσκολο για τον Πούτιν να αποχωρήσει. Δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες θα πρέπει να παραμείνουν ως δύναμη κατοχής για πολύ καιρό - μια ακριβή υπόθεση που θα μπορούσε να απαιτεί δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Και η Ρωσία δεν θα είναι σε θέση να παραμελεί την οικονομία της περιοχής, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο απλώς θα αυξήσει την δυσαρέσκεια και την αντίσταση.
Περιοχές με έλλειμμα δισ.
Στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τον έλεγχο, οι Ρώσοι θα ανακαλύψουν γρήγορα ότι έχουν στην κατοχή τους οικονομικά ασύμφορες επαρχίες που δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς μαζικές ενισχύσεις με ρούβλια. Σύμφωνα με μια λεπτομερή ουκρανική μελέτη για το πόσο προσφέρουν οι επαρχίες τής Ουκρανίας και πόσα λαμβάνουν από τον κεντρικό προϋπολογισμό κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013, η Κριμαία, η Donetsk, η Kherson, η Luhansk, η Mykolaiv και η Zaporizhzhya αντιπροσώπευαν μια τεράστια διαρροή πόρων τού Κιέβου: 22,82 δισεκατομμύρια hryvnia (περίπου 2,5 δισ. δολάρια ή 90 δισεκατομμύρια ρούβλια). Και αυτό είναι μόνο για τους πρώτους έξι μήνες τού έτους. Πολλαπλασιασμένο επί δύο, το έλλειμμα ανέρχεται σε 45,64 εκατομμύρια hryvnia (περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια ή 180 δισεκατομμύρια ρούβλια).
Η Ουκρανία θα αυξήσει περαιτέρω το έλλειμμα της Ρωσίας
Το 2014, η Ρωσία αναμένει τα έσοδα του προϋπολογισμού της να είναι περίπου 13,6 τρισεκατομμύρια ρούβλια (περίπου 375 δισεκατομμύρια δολάρια). Οι δαπάνες υποτίθεται ότι θα φθάσουν συνολικά τα 14 τρισεκατομμύρια ρούβλια. Αυτό ισοδυναμεί με έλλειμμα 400 δισεκατομμυρίων ρουβλίων (11 δισ. δολ.). Ακόμη και χωρίς επιπλέον κονδύλια για ανάπτυξη ή το κόστος μιας κατοχής, η προσάρτηση των νοτιοανατολικών τής Ουκρανίας θα αυξήσει το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ρωσίας κατά 45%.
Τα κακά νέα γίνονται χειρότερα για τη Ρωσία
Οι επαρχίες Luhansk και Donetsk αποτελούν την έδρα τής ζημιογόνου βιομηχανίας άνθρακα της Ουκρανίας. Το Κίεβο ξοδεύει μεταξύ 12 και 14 δισεκατομμυρίων hryvnia (γύρω στο ένα με 1,5 δισ. δολάρια ή 47 με 55 δισεκατομμύρια ρούβλια) ετησίως για να υποστηρίξει αυτά τα ορυχεία. Η Ρωσία θα υποστηρίξει αυτές τις επιχειρήσεις ακόμη και αν ανταγωνίζονται με τον πιο οικονομικά παραγόμενο άνθρακα στο ρωσικό Kuzbass; Θα πρέπει να το κάνει: Όπως γνωρίζει το Κίεβο από την εμπειρία του, η απόλυση χιλιάδων ανθρακωρύχων θα μπορούσε να προκαλέσει τεράστια πολιτική αναταραχή. Η Μόσχα θα πρέπει επίσης να πληρώνει τους μισθούς στην ώρα τους. Το 2013, οι καθυστερούμενοι μισθοί ανήλθαν συνολικά σε 135 εκατομμύρια hryvnia (περίπου 15 εκατομμύρια δολάρια ή 530 εκατομμύρια ρούβλια) σε Donetsk και Luhansk.
Αθλιες οι προοπτικές της Κριμαίας
Οι προοπτικές για την Κριμαία είναι ακόμα χειρότερες. Το 2013, η περιοχή φιλοξένησε 5,9 εκατ. τουρίστες, το 25% των οποίων ήταν από την Ρωσία και το 70% ήταν από την Ουκρανία. Οι Ουκρανοί είναι πιθανό να αποφύγουν ή να τους απαγορευθεί να ταξιδέψουν στην προσαρτημένη Κριμαία. Και οι Ρώσοι θα προτιμήσουν κατά πάσα πιθανότητα λιγότερο ανήσυχα θέρετρα, όπως το Σότσι ή την Τουρκία. Πολύ γρήγορα, οι φημισμένες παραλίες τής Κριμαίας θα μπορούσαν να περιπέσουν σε απότομη ύφεση. Και δεδομένου ότι ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο κομμάτι τής οικονομίας τής χερσονήσου, το βιοτικό επίπεδο εκεί θα πέσει κατακόρυφα. Οι κάτοικοι της Κριμαίας θα μπορούσαν επίσης να αντιμετωπίσουν διακοπές ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου και υδροδότησης, για τα οποία είναι πλήρως εξαρτημένοι από την ηπειρωτική Ουκρανία.
Η αυτοκρατορική επέκταση
Αυτοί οι καταθλιπτικοί αριθμοί μπορεί να μην είχαν σημασία αν δεν υπήρχε το γεγονός ότι η ρωσική οικονομία αναμένεται να δει χαμηλές αποδόσεις κατά τις επόμενες δεκαετίες. Μετά από σχεδόν μια δεκαετία έντονης αύξησης του ΑΕΠ, η ρωσική οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί κατά μόλις 2,5% το 2014 και 2,8% το 2015. (Οι προηγούμενες εκτιμήσεις ήταν περίπου 3% και 3,1%, αντίστοιχα). Ακόμη χειρότερα, το Υπουργείο Οικονομικών τής Ρωσίας αναθεώρησε τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις του για την ανάπτυξη της Ρωσίας, προβλέποντας μόνο 2,5% αύξηση του ΑΕΠ σε ετήσια βάση μέχρι το 2030. Το παγκόσμιο ποσοστό αναμένεται να είναι περίπου 3,5%. Η αυτοκρατορική «επέκταση» μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε αυτοκρατορική κατάρρευση αν λείψουν τα χρήματα για να διατηρηθεί η κατοχή.
Ο Πούτιν ήταν τυχερός. Όταν ήρθε στην εξουσία περίπου 14 χρόνια πριν, οι τιμές τής ενέργειας αυξήθηκαν και τα χρήματα ήταν άφθονα. Ο πλούτος αυτός του επέτρεψε να επιδείξει την ισχύ του και να οικοδομήσει ένα φασιστοειδές κράτος, στο οποίο ο ίδιος και οι φίλοι του θα μπορούσαν να αποκτήσουν αμύθητα πλούτη και να εξακολουθούν να απομένουν αρκετά για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου τού λαού του. Η επόμενη δεκαετία θα είναι ιδιαίτερα δύσκολη οικονομικά για την Ρωσία. Παρά το γεγονός ότι το εύκολο χρήμα έχει εξαφανιστεί, η διαφθορά των ελίτ και οι λαϊκές προσδοκίες παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Και τώρα θα μπορούσε να υπάρξει η πρόσθετη δαπάνη τής κατοχής και της διακυβέρνησης των κοστοβόρων νοτιοανατολικών τής Ουκρανίας. Όλα αυτά τα ρούβλια θα πρέπει τελικά να προέλθουν από τον ρωσικό λαό και τις διεφθαρμένες ελίτ. Είναι απίθανο ότι θα δεχτούν μια σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου, με αντάλλαγμα την εφήμερη δόξα στην «ζώνη τής σκουριάς» τής Ουκρανίας.
Το άρθρο είναι του ALEXANDER J. MOTYL, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers στο Newark από το Foreign Affairs