Ο Ομπάμα, η Μέρκελ, ο Ολάντ, ο ΟΑΣΕ, οι G7, όλοι το είπαν: το δημοψήφισμα της Κυριακής 16 Μαρτίου για την πρόσδεση της Κριμαίας στη Ρωσία «είναι παράνομο από την άποψη του διεθνούς δικαίου». Τι συμβαίνει, όμως, πραγματικά με τους κανόνες Διεθνούς Δικαίου;
Σύμφωνα με τη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας, αυτό το δημοψήφισμα «είναι μια φάρσα». Κι αυτό γιατί αποφασίστηκε κεκλεισμένων των θυρών από το τοπικό κοινοβούλιο της Κριμαίας, το οποίο προηγουμένως είχε περάσει υπό την ηγεσία του ρωσόφιλου πρωθυπουργού Σεργκέι Αξιόνοφ. Σύμφωνα με τους διεθνείς παρατηρητές, το δημοψήφισμα διεξάγεται σε συνθήκες κατοχής από Ρώσους στρατιώτες και προπαγάνδας από τα ρωσικά ΜΜΕ.
Δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί ποιος θα αναγνωρίσει αυτό το δημοψήφισμα, εκτός από τη Ρωσία, το οποίο φαίνεται να είναι μια τυπική διαδικασία της απόσχισης που το Κρεμλίνο έχει ήδη επιβάλλει με τα όπλα, χωρίς πόλεμο.
Τι προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο
Πριν από το δημοψήφισμα για την απόσχιση, το φιλορωσικό κοινοβούλιο της Κριμαίας κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της χερσονήσου, την οποία αμέσως αναγνώρισε η Μόσχα. Οι βουλευτές της Κριμαίας ισχυρίζονται ότι βασίζονται σε πολλά νομικά επιχειρήματα: το προηγούμενο του Κοσόβου, την χάρτα των Ηνωμένων Εθνών καθώς «και μια σειρά άλλα διεθνή ντοκουμέντα που θεμελιώνουν το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση».
Την ίδια ώρα η Δούμα εργάζεται πυρετωδώς στη Μόσχα ώστε να προωθήσει νόμο που θα επιτρέπει την ενσωμάτωση στην Ομοσπονδία της Ρωσίας ενός ξένου εδάφους το οποίο το ζήτησε. Ωστόσο, όλα αυτά δεν έχουν τίποτα νόμιμο από την άποψη του διεθνούς δικαίου και αυτό για πολλούς λόγους.
Πρώτον, η Κριμαία δεν είναι Κόσοβο
Το Κόσοβο αποσχίσθηκε από τη Σερβία το 2008 μετά από μια μακρά διαδικασία και προφανώς δημιούργησε δεδικασμένο. Η κήρυξη της ανεξαρτησίας του κρίθηκε νόμιμη από το Διεθνές Δικαστήριο το 2010, αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι το Δικαστήριο αναγνώρισε την ανεξαρτησία.
«Η απόφαση είχε ζητηθεί για το Κόσοβο από τις δυτικές χώρες και ελήφθη υπόψιν από το Δικαστήριο σύμφωνα με την οποία η απόσχιση μπορεί να είναι δικαίωμα όταν ο λαός ενός εδάφους καταπιέζεται σοβαρά. Είναι η λεγόμενη απόφαση-φάρμακο» θυμίζει ο καθηγητής διεθνούς δικαίου Ζαν Μαρκ Θουβνάν στην Liberation.
«Ωστόσο αυτή η απόφαση δεν μπορεί να υιοθετηθεί για την Κριμαία γιατί οι κάτοικοι εκεί δεν αποτελούν αντικείμενο καμίας καταπίεσης» προσθέτει ο καθηγητής.
Ο ίδιος θυμίζει ότι η Ρωσία είχε τότε αρνηθεί την «λύση-φάρμακο» του Κοσόβου και έλεγε ότι η Σερβία δεν καταπιέζει τους κοσοβάρους ενώ αρνήθηκε το καθεστώς της αυτονομίας του. «Σε αυτές τις συνθήκες μοιάζει δύσκολο πώς η Ρωσία θα μπορέσει να επιχειρηματολογήσει για τα αντίθετα πράγματα στην περίπτωση της Κριμαίας» αναφέρει.
Δεύτερον, η Κριμαία δεν είναι Αλγερία
Το δεύτερο επιχείρημα το οποίο χρησιμοποιεί το κοινοβούλιο της Κριμαίας είναι η χάρτα των Ηνωμένων Εθνών και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. «Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δόθηκε κατά την διάρκεια της απο-αποιοκρατίας. Στην περίπτωση της Κριμαίας μιλάμε για απόσχιση» εξηγεί ο καθηγητής Θουβνάν.
«Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση στην παρούσα περίπτωση δεν ισχύει. Η απόσχιση δεν θεωρείται νόμιμη στην χάρτα του ΟΗΕ. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση δίνεται σε λαούς οι οποίοι υπέστησαν κατοχή και ξένη εκμετάλλευση» σύμφωνα με την οδηγία 1514 που ψηφίστηκε το 1960 από την Ολομέλεια του ΟΗΕ. Πρόκειται για την περίπτωση της Αλγερίας, στην οποία δόθηκε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση το 1961, στην οποία ακολούθησε ένα δημοψήφισμα που οδήγησε στην ανεξαρτησία. Το ίδιο συνέβη και στις πρώην αποικίες καμερούν, Νιγερία, Μπούρκινα Φάσο.
Ο λαός της Κριμαίας δεν βρίσκεται σε αυτή την περίπτωση. Εξάλλου, όπως σημειώνει ο καθηγητής, ένας λαός δεν ερμηνεύει μόνος του την αυτοδιάθεση, ο ΟΗΕ το ορίζει. Για παράδειγμα, αν η Κορσική θέλει να γίνει ανεξάρτητη αυτό θα ήταν αντίθετο στο γαλλικό δίκαιο και δεν θα είχε καμία βάση στο διεθνές δίκαιο.
Τρίτον, η Κριμαία δεν είναι Σκωτία
Το κοινοβούλιο της Κριμαίας βασίζεται επίσης σε μια οδηγία του Διεθνούς Δικαστηρίου από τις 22 Ιουλίου 2010 σύμφωνα με την οποία «η μονομερής κήρυξη ανεξαρτησίας από ένα τμήμα κράτους δεν παραβιάζει κανέναν κανόνα διεθνούς δικαίου». Σίγουρα, αλλά το διεθνές δίκαιο δεν το θεωρεί νόμιμο. Στην περίπτωση αυτή μόνο η σύμφωνη γνώμη του κράτους που αφορά την απόσχιση μετράει.
Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση της Σκωτίας η οποία διενεργεί δημοψήφισμα τον Σεπτέμβριο του 2014 για την ανεξαρτησία της. Το Λονδίνο αποδοκιμάζει αυτό το δημοψήφισμα (το οποίο, παρεπιπτόντως, έχει λίγες ελπίδες να καταλήξει στο «ναι») αλλά το νομιμοποίησε με μια συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ του σκωτσέζου πρωθυπουργού Αλεξ Σάλμοντ και του βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον.
Στην Κριμαία δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Η κυβέρνηση της χώρας δεν εγκρίνει το δημοψήφισμα, το θεωρεί άκυρο και δεν το στηρίξει.
Το Σύνταγμα δεν προβλέπει δημοψήφισμα
Επίσης, το σύνταγμα της Ουκρανίας αλλά και της Κριμαίας, δεν προβλέπουν την διεξαγωγή δημοψηφίσματος, όπως επισημαίνει ο Thorniké Gordadzé, πρώην υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων της Γεωργίας και νυν σύμβουλος στο Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Αμυνας (IHEDN) της Γαλλίας. «Η Ουκρανία δεν είναι συνομοσπονδία από την οποία μπορεί κάποιος να φύγει όποτε θέλει. Μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991, το Κίεβο έδωσε στην Κριμαία ένα αυτόνομο καθεστώς, εξαιτίας της παρουσίας του ιστορικού λαού των Τατάρων στην χερσόνησο. Αυτό το καθεστώς έδωσε στην Κριμαία δικές της αρμοδιότητες και εξουσίες οικονομικές και πολιτιστικές αλλά δεν της δίνει το δικαίωμα να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Κανένα δικαίωμα απόσχισης δεν αναγνωρίζεται».
Ποιος είναι ο τελικός στόχος του Πούτιν
«Ο Βλαντιμίρ Πούτιν προχωράει βήμα βήμα. Οσο η Δύση δεν του φέρνει εμπόδια, προχωράει. Το πρώτο βήμα είναι η προσάρτηση της Κριμαίας. Το δεύτερο βήμα είναι η αποσταθεροποίηση και η δημιουργία χάους του ανατολικού τμήματος της Ουκρανίας, ώστε να αποδυναμώσει την κυβέρνηση του Κιέβου. Ο τελικός στόχος είναι να εγκαταστήσει μια φιλορωσική κυβέρνηση στην Ουκρανία» καταλήγει ο Γκορντατζέ.