Δοκιμάζει τα σκίτσα του πριν τα ολοκληρώσει, όπως ο Τσιτσάνης πριν εκδώσει τα τραγούδια του τα δοκίμαζε στα πόδια κάποιου Μιχάλη. Ο Ανδρέας Πετρουλάκης, ο εμβληματικός γελοιογράφος των οδυνηρών καιρών που ζούμε, επίμονος υπερασπιστής μιας ευθυτενούς στάσης απέναντι στα πράγματα με όχημα το χιούμορ, μιλάει στο iefimerida.gr για τα όρια του, τον σεξισμό, τα παιδικά συμπτώματα του ΣΥΡΙΖΑ, την απάντηση που δίνει σε όσους του τηλεφωνούν ενοχλημένοι από το σκίτσο της ημέρας.
Εξηγεί γιατί ο Βενιζέλος εμφανίζεται όλο και λιγότερο στα σκίτσα του, τις μοναδικές αρετές του Παπανδρέου και του Σημίτη, τις προσδοκίες (γελοιογραφικά βεβαίως) για τον «νεαρό Τσίπρα», γιατί η Ζωή Κωνσταντοπούλου δεν είναι αδύναμη και για ποιο λόγο δεν θα χαράμιζε ένα σκίτσο του για την Ραχήλ Μακρή. Και ναι, είναι γιατρός ακτινολόγος, σε νοσοκομείο, δεν κινδυνεύει από την κινητικότητα, αφού ανήκει στο ΕΣΥ, και όχι, δεν θέλει να μιλήσει με την ιδιότητα του γιατρού (δεν το γράφει καν στο βιογραφικό του).
Πως επιλέγετε τα θέματά σας; Εχουν σχέση με τη θεματολογία της εφημερίδας σε κάθε συγκεκριμένο φύλλο;
Έχω απόλυτη ελευθερία. Δεν πάω στις συσκέψεις, δεν ξέρω τι θα παίξει η εφημερίδα την επόμενη μέρα. Θα μπορούσα να τα στέλνω και από το σπίτι μου τα σκίτσα. Πηγαίνω πάντα όμως, γιατί θέλω να είμαι στο πνεύμα της, αλλά όχι στη γραμμή της. Θέλω να είμαι στο πνεύμα των συναδέλφων.
Ενημερώνεστε από τους ίδιους τους ρεπόρτερ για τα θέματα της ημέρας;
Επειδή γίνεται κατάχρηση των κλισέ στο τρόπο που μεταδίδεται μια είδηση στην τηλεόραση αλλά και στο διαδίκτυο, την ένταση της είδησης μπορείς να τη διαπιστώσεις τις περισσότερες φορές μιλώντας μόνο με τον συνάδελφο που κάνει το ρεπορτάζ. Όπως λένε οι Αμερικάνοι «η γλώσσα των ειδήσεων χρησιμοποιεί λέξεις της ίδιας έντασης για να μεταδώσει την πτώση μιας αυτοκρατορίας και την πτώση ενός ποδηλάτη.» Πολύ συχνά μιλάω με τους ρεπόρτερ. Θέλω να αξιολογήσω όλα τα θέματα και μερικές φορές δεν μπορώ να τα συλλάβω από τη μετάδοση των ειδήσεων ή τα απογευματινά πάνελ που έχουν μεγάλη φόρτιση. Στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο συχνά υπερισχύει το θυμικό του ευφυούς λόγου. Την πραγματική είδηση την ξέρει πάντα ο ρεπόρτερ που ήταν εκεί. Στην τηλεόραση είναι χαρακτηριστικό ότι τις περισσότερες φορές την είδηση την λέει πρώτα ο παρουσιαστής υπερτονισμένα. Ο ρεπόρτερ λέει τα ίδια πράγματα σε χαμηλότερους τόνους και στο τέλος ο παρουσιαστής κλείνει με υψηλούς τόνους πάλι. Αρα ο τόνος του μάρτυρα, του ρεπόρτερ που ήταν εκεί, χάνεται. Ετσι η είδηση πάει προς την πλευρά του θυμικού και του συναισθήματος και όχι προς την πλευρά της λογικής και ορθού λόγου.
Το δικό σας φίλτρο ποιο είναι; Πώς παρεμβαίνετε εσείς στην είδηση που κυριαρχεί στο σκίτσο σας;
Με ένα σύνολο πραγμάτων που υπάρχουν μέσα μου, αλλά ποτέ δεν ξέρω ποια διαδρομή θα ακολουθήσω. Ποτέ δεν ξέρω ποια σκίτσα δεν έκανα και με ποιο τρόπο παρήχθησαν αυτά που έκανα. Απλώς βάζεις μια είδηση στον λαβύρινθο του μυαλού σου και πιστεύεις ότι θα βρεις την άκρη.
Το «ζυγίζετε» το σκίτσο όταν ολοκληρωθεί, ή τελειώνει εκεί το έργο του;
Αφού το φτιάξω έχω τελειώσει με το σκίτσο. Πριν το φτιάξω, όμως, το ζυγίζω με πολλούς τρόπους και με γνώμες συναδέλφων. Το κάνω συχνά. Ετοιμάζω το προσχέδιο και το «βλέπω» στο πρόσωπό τους. Ο Τσιτσάνης δεν έγραφε ποτέ σε βινύλιο ένα τραγούδι αν δεν το δοκίμαζε στα πόδια κάποιου Μιχάλη για να δει πώς χορεύεται. Ετσι κι εγώ, έχω κάποια πρόσωπα – κυριολεκτώ: πρόσωπα, όχι ανθρώπους- συναδέλφων στα οποία καθρεπτίζω το σκίτσο. Από ευγένεια όλοι θα πουν «ωραίο είναι» αλλά εγώ ξέρω την αντίδρασή τους.
«Διαβάζετε» και τα πρόσωπα όσων πρωταγωνιστούν τα σκίτσα σας;
Ναι. Οσο πιο χρησιμοποιημένο στη γελοιογραφία είναι ένα πρόσωπο, τόσο πιο πολύ έχει ωριμάσει. Εχει φτιάξει μια γελοιογραφική προσωπικότητα που είναι συγκερασμός της πραγματικής και προσωπικής δραστηριότητας του, μέσα από το δικό μου χιούμορ και φίλτρο. Αν πάρει κανείς σκίτσα του καθενός από εμάς σε μια σειρά για ένα διάστημα, καταλαβαίνει ότι από κάθε γελοιογράφο έχει δημιουργηθεί μια αυτόνομη προσωπικότητα που έχει μια σχετική πληρότητα σε αυτή την παραμόρφωσή της. Δεν έχει αντιφάσεις σημαντικές, θα δεις ότι έχει μια συνέπεια ως προσωπικότητα. Είναι αντικατοπτρισμός δεν είναι κυριολεξία. Οι σοβαροί γελοιογράφοι έχουν συνέπεια, δουλεύουν με βάθος, με πραγματικές αφορμές δεν τις επινοούν. Αρα και για αυτό αν υπάρχουν αντιφάσεις στην περιγραφή μιας προσωπικότητας θα πρόκειται για πραγματικές αντιφάσεις του πολιτικού. Ενα ολόκληρο κόμμα εναντίον ενός δημοσιογράφου
Μου λέγατε νωρίτερα ότι οι γελοιογράφοι δεν είσαστε σταρ. Κοντέψατε όμως να γίνετε με αφορμή την υπόθεση του Χαντζόπουλου στα Νέα και την επίθεση από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Εχει συμβεί και στο παρελθόν να γίνει ένα σκίτσο το επίκεντρο μεγάλης συζήτησης. Ένα ολόκληρο κόμμα εναντίον ενός δημοσιογράφου, όχι όμως. Υπήρξαν φορές που όλοι μας δεχθήκαμε την πολεμική μιας ομάδας. Ο σταρ έχει μια διάρκεια, όμως το θέμα του Χαντζόπουλου ξεχάστηκε. Μπορεί να κράτησε τη μνησικακία κάποιων ανθρώπων, αλλά θα ξεθυμάνει και αυτή. Εκεί υπήρξε μια αφορμή, ήταν άδικη, έδειξε ότι ένας ολόκληρος χώρος είχε λανθασμένα αντανακλαστικά. Δεν έχει να κάνει με το ότι ήταν ο Χαντζόπουλος και άρα είναι σταρ. Όχι. Είμαστε βιοπαλαιστές, κάθε μέρα εργαζόμαστε για την επόμενη μέρα. Δεν έχουμε τίποτα έτοιμο.
Η εικόνα που κυριάρχησε την προηγούμενη Τρίτη και έχει ακόμα τεράστια απήχηση, κυρίως στα social media, είναι το σκίτσο του Χαντζόπουλου για την υπόθεση της 13χρονης που πέθανε από αναθυμιάσεις ενός μαγκαλιού. Εσείς μοιάζετε να αποφεύγετε θέματα τα οποία έχουν μια τέτοια τραγική απόχρωση; Εχετε όρια;
Δεν έχω κανένα όριο. Εχω ορισμένες σταθερές στη δουλειά μου, όμως. Θέλω για κάθε πράγμα ο συλλογισμός να είναι πρωτότυπος και για τα τραγικά γεγονότα να σέβομαι την τραγικότητά τους. Το να προσθέσω ένα σχόλιο οδύνης δεν ενδιαφέρει κανέναν. Δεν με ενδιαφέρει να πω την άποψή μου για το κάθε θέμα. Δεν είμαι κόμμα και πρέπει να βγάλω ανακοίνωση να πω τη θέση μου για το κάθε θέμα. Με ενδιαφέρει να σχολιάζω την επικαιρότητα με έναν πρωτότυπο τρόπο ή δυνατόν με γέλιο, χιούμορ, να έχει μια ανατροπή, κάτι απρόοπτο. Δεν με ενδιαφέρει να είμαι γενικά καταγγελτικός, να είμαι διδακτικός ή να πρέπει κάθε φορά να ανταποκρίνομαι στη μαυρίλα. Γιατί ακόμα και μέσα στην ίδια τη μαυρίλα υπάρχουν περιθώρια αυτοσαρκασμού, χιούμορ, ανατροπών. Καμιά φορά οι ισορροπίες είναι ευαίσθητες. Δεν βρίσκω πάντα τον τρόπο να περιγράψω αυτά τα τραγικά γεγονότα. Όταν πρόκειται για μεγάλο γεγονός δεν είναι δυνατόν να είσαι απέξω. Όμως είναι παγίδα να πρέπει κάθε φορά να πεις «συμμετέχω κι εγώ στο δράμα». Υπάρχουν θέματα που δεν τα σχολίασα γιατί δεν βρήκα έναν πρωτότυπο τρόπο για να το κάνω. Δεν το κάνουν όλοι οι συνάδελφοί αυτό. Εγώ βάζω ως απαραίτητη προϋπόθεση τον σαρκασμό και το χιούμορ. Εξ αυτού προκύπτει ότι δεν έχω ανάγκη για το κάθε θέμα να βγάλω μια ανακοίνωση.
Μοιάζει δύσκολο να πρέπει να καταλήξεις σε ένα μόνο σκίτσο κάθε μέρα...
Το πολιτικό σκηνικό είναι αενάως επαναλαμβανόμενο. Είναι κουραστικό. Είναι φορές που λέω αι σιχτίρ δεν θέλω να κάνω σκίτσο. Στο παρελθόν υπήρχε μεγαλύτερη ποικιλία θεμάτων. Και τώρα υπάρχει αλλά ισοπεδώνεται από την οδυνηρή πραγματικότητα που ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Μερικές φορές σκέφτομαι τι πράγματα μας έχουν απασχολήσει κατά καιρούς. Επί μία εβδομάδα, πολλά χρόνια πριν, όλη η Ελλάδα κυνηγούσε τον Κολοσσό της Ρόδου επειδή κάποιος είχε βρει έναν τσιμεντόλιθο στην θάλασσα. Μια εβδομάδα σκίτσα κάναμε. Θυμάμαι ότι επί μήνες στις εφημερίδες γινόταν διάλογος, σεντόνια γράφτηκαν με φιλολόγους, ιστοριοδίφες, δημοσιογράφους για το αν είναι η Πλατεία Βάθης ή Πλατεία Βάθη και αν το σωστό είναι Γουδή ή Γουδί. Τα σκέφτομαι αυτά και λέω «τι ευτυχισμένη άγνοια ήταν αυτή».
Ο Αβραμόπουλος, ο Σαμαράς, ο Σημίτης, ο Βενιζέλος
Υπάρχουν πρόσωπα που σας γαργαλάνε, που έχετε ένα είδος εμμονής μαζί τους;
Ε βέβαια, υπάρχουν μερικοί που είναι πιο ευχάριστοι γελοιογραφικοί τύποι. Όπως ο κύριος Αβραμόπουλος που είναι ταλαντούχος γελοιογραφικά. Και ο Τσίπρας βέβαια γιατί είναι νεανικό πρόσωπο και τα χαρακτηριστικά αλλά και η συμπεριφορά του γενικά μπορούν να δημιουργήσουν ένα ενδιαφέρον γελοιογραφικό πρότυπο. Δεν είναι ακόμα πολύ ώριμος ως γελοιογραφική προσωπικότητα. Ο Γιώργος Παπανδρέου επίσης. Αυτοί που έχουν κάποια εμμονικά χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά τους που βοηθούν.
Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά στην περίπτωση του Παπανδρέου;
Ο Παπανδρέου είναι μονίμως σαν να είχε έναν εαυτό παράλληλο με τον πραγματικό κόσμο. Ο Τσίπρας είναι μεταβαλλόμενος δεν έχει ακόμα σταθερά χαρακτηριστικά: Αλλοτε είναι πιο Αριστερός και απόλυτος, άλλοτε είναι πιο συμβιβαστικός, άλλοτε πιο μεγαλομανής άλλοτε πιο ρεαλιστής. Δεν φταίει μόνο που είναι ο ίδιος νεαρός, είναι και ο πολιτικός του χώρος νεαρός. Αντιθέτως ο Σαμαράς δεν είναι ευχάριστη γελοιογραφική προσωπικότητα. Είναι κουρασμένος, ίσως επειδή έχει ξαναπαίξει... Ισως είχε τελειώσει από τότε ως γελοιογραφία ο Σαμαρά, πριν ακόμα από την ΠΟΛ.ΑΝ.. Ούτε τότε ήταν τρομερός βέβαια. Δεν είναι όλοι καλοί, όπως και στο σινεμά δεν είναι όλοι καλοί σε όλους τους ρόλους. Δεν έχει γελοιογραφικό ταλέντο ο Σαμαράς. Ο Καραμανλής είχε. Ο Σημίτης ενώ όταν ξεκίνησε δεν είχε γελοιογραφικό ταπεραμέντο, επειδή στη συνέχεια εμφάνισε διάφορες εμμονές – στη συμπεριφορά αλλά και πολιτικές- απέκτησε μια γελοιογραφική προσωπικότητα πολύ ενδιαφέρουσα. Είχε μια σταθερότητα ως χαρακτήρας. Οι σταθεροί χαρακτήρες βοηθούν. Ακόμη και αν η σταθερότητα είναι προς το κακό. Ούτε ο Σαμαράς έχει σταθερότητα. Εχει μια διακίνηση μεταξύ του λίγο θρησκόληπτου μεσοαστού με τον ευρωπαίο διαπραγματευτή. Δεν έχει κάτσει η μπίλια σε μια προσωπικότητα.
Δεν βλέπω πολύ Βενιζέλο στα σκίτσα σας εσχάτως.
Ε, ποιος άλλος τον βλέπει; Στο παρελθόν έπαιξε, όμως, τώρα ο χώρος του είναι σε παρακμή. Στο τέλος η πυκνότητα με την οποία εμφανίζονται κάποια πρόσωπα αντικατοπτρίζει και τον πραγματικό τους ρόλο στη πολιτική ζωή. Αν έκανα μόνο πέντε σκίτσα για τον Βενιζέλο φέτος, δεν είναι γιατί τον συμπαθώ ή όχι, είναι γιατί όσο και αν προσπαθεί να φαίνεται και να παίρνει πρωτοβουλίες –και παίρνει πολλές- ακόμη και αυτό κουράζει. Είναι κουραστικές οι πρωτοβουλίες γιατί είναι ατελέσφορες.
Παρεμβάσεις στην εργοδοσία έχετε δεχτεί. Να σας πουν ότι δεν θέλουν ή δεν του αρέσει κάποιο σκίτσο;
Έχουν υπάρξει, αλλά ασήμαντα πράγματα.
Τι ορίζει την σημαντικότητα σε αυτή την περίπτωση;
Το σημαντικό είναι να είναι πρωθυπουργός ο Καραμανλής και να σου πει «δεν βαράμε τον Καραμανλή». Εκεί υποβάλεις παραίτηση. Ομως υπάρχουν θέματα που προτιμάς να κρατηθείς απ' έξω, χωρίς να υπάρχει αυτολογοκρισία, αλλά για να είσαι δίκαιος. Εχω συζητήσει και με συναδέλφους, δεν τους αρέσει για παράδειγμα να χτυπούν εκδότες Τύπου, γιατί δεν θα χτυπούσαν τον δικό τους. Δεν το θεωρώ αυτολογοκρισία αυτό. Δεν παράγουμε εφημερίδες τοίχου, ούτε αυτοδιοικούμενα σχήματα. Επιχειρηματίες τις εκδίδουν οι οποίοι πρωταγωνιστούν συχνά στην πολιτική ζωή. Ο καθένας μας έχει διαμορφώσει μια γελοιογραφική προσωπικότητα, ένα επαγγελματικό προφίλ που είναι γνωστό. Και η εφημερίδα γνωρίζει τι να περιμένει από αυτόν και εκείνος ξέρει ότι πρέπει να ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Για πολλούς μπορεί να είναι παρεξηγήσιμο, όμως αυτή είναι η ζωή. Όταν προσλαμβάνεις έναν δημοσιογράφο σε επιτελική θέση ξέρεις τι να περιμένει από αυτόν. Αν τώρα υπάρχουν κάποιοι που δέχονται να υποβάλουν κάθε μέρα το γραπτό τους για έγκριση είναι άλλο θέμα.
Ο σεξισμός, η Κωνσταντοπούλου και η Ραχήλ Μακρή
Δεν ανήκετε στην ομάδα των δημοσιογράφων της Καθημερινής που έχουν στοχοποιηθεί από το ΣΥΡΙΖΑ, όπως συμβαίνει με τον Χαντζόπουλο στα Νέα...
Με αυτή τη λογική οι περισσότεροι την έχουν γλυτώσει: 50 δημοσιογράφοι κάνουν κριτική στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αυτός και τα media του έχουν στοχοποιήσει το πολύ δέκα. Κακώς τους στοχοποίησε. Και πολλές φορές μάλιστα με βρώμικο τρόπο. Γι' αυτό λέω ότι ο χώρος αυτός δεν έχει αποκτήσει τα πάγια πολιτικά χαρακτηριστικά. Είναι κυμαινόμενος μέχρι να βρει τις σταθερές του. Στα παλιά κόμματα μέσα στην κακοδαιμονία τους υπάρχουν και στοιχεία -από τα οποία θα πρέπει να διδαχτούν- τα οποία προέκυψαν από την πολύχρονη δική τους διαδρομή προς την ωριμότητα και μετά προς την παρακμή. Τα μεγάλα κόμματα, οι αρχηγοί τους δεν ανοίγουν διάλογο με σκιτσογράφους και δημοσιογράφους. Αυτό ανήκει στις παιδικές αρρώστιες του ΣΥΡΙΖΑ που κάθεται και ασχολείται.
Τηλεφωνήματα από ενοχλημένους δέχεστε;
Εχω τηλέφωνα, μηνύματα. Βέβαια πολλοί από αυτούς που έχουν ενοχληθεί ζητάνε μετά να τους τα στείλω κιόλας. Με ρωτάνε «γιατί με βαράς». Μια απάντηση έχω: «Πες μου ποιον δεν βαρώ».
Είστε αισιόδοξος;
Ποιος μπορεί να πει ότι είναι αισιόδοξος με όσα συμβαίνουν γύρω μας;
Και από που αντλείτε το χιούμορ, τουλάχιστον για τη δουλειά σας;
Είναι μια διαδικασία το χιούμορ, είναι ένας χώρος ζωογόνος, συστατικό και της ευτυχίας και της δυστυχίας. Δεν είναι το ίδιο εύκολο όλες τις φορές. Πρέπει να σέβεσαι τη τραγικότητα των γεγονότων, τη δυστυχία των άλλων, να είσαι στο πλευρό του πραγματικά αδύναμου γιατί τελευταία άκουσα ως υπεράσπιση της άποψης του σεξισμού ότι το χιούμορ του Χαντζόπουλου δεν ήταν με την πλευρά του αδυνάτου. Δεν μπορώ να καταλάβω δηλαδή, η Ζωή Κωνσταντοπούλου που ήταν κόρη ενός αρχηγού κόμματος, δικηγόρος σε ένα από τα μεγαλύτερα δικηγορικά γραφεία της Αθήνας, βουλευτής προβεβλημένη όσο λίγοι, που μονοπωλεί συχνά την επικαιρότητα, αν είναι ένα αδύναμο πρόσωπο τότε έχουμε χάσει την αντίληψη του τι είναι αδύναμο. Δεν εννοούμε αυτούς που είναι εναντίον του μνημονίου, δεν είναι η Ελλάδα χωρισμένη στους δυνατούς μνημονιακούς και στους αδύναμους αντιμνημονιακούς. Και στον αντιμνημονιακό χώρο υπάρχουν ισχυρές εξουσίες, άτομα δυνατά και υπό κρίση.
Πάντως ούτε με τη Ραχήλ Μακρή ασχοληθήκατε ιδιαιτέρως εσείς.
Ψιλοπράγματα. Η συχνότητα με την οποία θα εμφανίζονται οι πρωταγωνιστές πρέπει να είναι αντίστοιχη του βεληνεκούς τους. Μπορεί ένας ασήμαντος πολιτικός να κάνει κάτι προκλητικό και ερεθιστικό γελοιογραφικά και να πεις «δεν θα χαραμίσω το σκίτσο μου για αυτόν». Αυτή είναι η περίπτωση της Ραχήλ Μακρή.