Το Πάσχα του 1985 ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Χρήστος Σαρτζετάκης είχε πει πως οι Ελληνες είναι «έθνος ανάδελφο», μια φράση που συζητήθηκε πολύ και απασχόλησε σχετικά με την ακρίβεια και την αλήθεια των λόγων της.
Ο κ. Σαρτζετάκης είχε δίκιο αλλά και άδικο ταυτόχρονα. Πράγματι οι Ελληνες είναι έθνος ανάδελφο καθώς έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: μια πλούσια αρχαία παράδοση, μια γλώσσα που ομιλείται χιλιάδες χρόνια καθώς και την αίσθηση συνέχειας και ιδιαιτερότητας.
Δυο «ανάδελφα αδέλφια»
Αυτά τα χαρακτηριστικά όμως τυχαίνει (;) να τα έχει και ένα άλλο «ανάδελφο έθνος», η σχέση μας με το οποίο βρίθει αντιφάσεων. Μιλώ φυσικά για τους Εβραίους.
Αν κάτι διαπερνά το εβραϊκό έθνος είναι η αίσθηση της ιδιαιτερότητας, μια αίσθηση με καθαρά θρησκευτική αναφορά. Η εικόνα του Ισραήλ ως του εκλεκτού λαού του Θεού έχει άλλωστε γίνει πρότυπο για όλα τα έθνη-κράτη που σχηματίστηκαν.
Την ίδια αίσθηση έχουν και οι Έλληνες λόγω της πρόσληψης και μετάπλασης του Χριστιανισμού. Η ελληνική συνεισφορά στην Χριστιανική παράδοση θεωρείται τόσο κολοσσιαία που μπορούμε πράγματι να μιλάμε για «Ελληνικό Χριστιανισμό», αντιπαραβαλλόμενο προς άλλες προσλήψεις και παραδόσεις (π.χ. Λατινική ή Σλαβωνική παράδοση).
Αλλωστε ιδανικό συμβολικό σημείο για την ανάπτυξη αυτής της αντίληψης ήταν το χωρίο στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, σύμφωνα με το οποίο ο Ιησούς ενημερώνει πως «διά τούτο λέγω υμίν ότι αρθήσεται αφ’ υμών η βασιλεία του Θεού και δοθήσεται έθνει ποιούντι τους καρπούς αυτής.» (κεφ. ΚΑ΄, 43).
Επιπλέον, οι Εβραίοι διαθέτουν υποομάδες με πολύ ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά ακριβώς όπως και οι Έλληνες. Ασκενάζι, Ρωμανιώτες, Mιζράχι, Σεφαρδίτες είναι μερικές μόνο από τις υποομάδες του εβραϊκού έθνους. Λόγω της Διασποράς και της έκθεσης σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια οι ομάδες αυτές εμφανίζουν εντυπωσιακό πλουραλισμό τόσο σε θρησκευτικό επίπεδο (διαφοροποιήσεις κατά τη λατρεία) όσο και σε πολιτισμικό (έθιμα, φαγητά, τραγούδια).
Ως εμπορικός λαός και οι Έλληνες διατηρούσαν μεγάλα κέντρα διασποράς εκτός του εθνικού κέντρου, ενώ παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες δεν υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το ιστορικό τους κέντρο έχουν παρόμοια την αίσθηση της απώλειας.
Η Καταστροφή του Ναού και η έξωση από την Παλαιστίνη είναι δυο τραύματα τα οποία γαλούχησαν γενιές γενεών Εβραίων οι οποίες έστω και σε ονειρικό επίπεδο επιθυμούσαν την επάνοδο στην πατρώα γη και την ιστορική τους αποκατάσταση. Αυτή άλλωστε η ιδεολογία ήταν κυρίαρχη όταν έκανε την εμφάνισή του το 19ο αιώνα το Σιωνιστικό Κίνημα που στόχο είχε τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.
Μια σχέση με αρκετά «μελανά σημεία»
Φυσικά η σχέσεις των δύο λαών δεν ήταν πάντα αρμονικές. Το στερεότυπο του «δόλιου Εβραίου», το οποίο αναπαράγεται κάθε Μεγάλη Εβδομάδα στο πρόσωπο του Ιούδα λειτουργεί πάντα ως υπόμνηση του «άλλου», του «ξένου σώματος που επιβουλεύεται». Η δε κλειστότητα με την οποία οι Εβραίοι λειτουργούν -όπως άλλωστε όλες οι μικρές ομάδες – επιτείνει την συνωμοσιολογική καχυποψία, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την κλειστότητα ανατροφοδοτώντας ένα φαύλο κύκλο.
Επιπλέον, παρά τις σχετικά καλές σχέσεις που διατηρούσαν οι Έλληνες με τους Ρωμανιώτες Εβραίους, (τους Εβραίους της Ελλάδας) δεν ίσχυε το ίδιο για τους ισπανόφωνους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Πλείστα όσα παραδείγματα επιβεβαιώνουν την κάκιστη σχέση που ανέπτυξε η Σεφαρδίτικη κοινότητα με το ελληνικό κράτος και τους πρόσφυγες που εποίκισαν τη Θεσσαλονίκη μετά την Μικρασιατική καταστροφή.
Άλλωστε αυτό το παρελθόν καχυποψίας, τροφοδότησε την άνευ όρων στήριξη των Αράβων επί δεκαετίες, μιας πολιτικής τα αποτελέσματα της οποίας δεν ξέρω αν ποτέ έδωσαν τους πολυπόθητους καρπούς.
Επιπλέον πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως το γεγονός ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν επιφανείς Αμερικανοεβραίοι που έχουν ισχυρή θέση και λόγο στις παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις δε σημαίνει πως αυτό ισχύει απανταχού της Γης, ούτε μπορεί να λειτουργεί ως δικαιολογία για να εκφράζονται αντισημιτικά συναισθήματα.
Αυτό φυσικά δε σημαίνει πως κάθε κρίση έναντι των πράξεων του κράτους του Ισραήλ πρέπει να θεωρείται αυτομάτως «αντισημιτικό ξέσπασμα».
Τα νέα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο και εμείς
Ωστόσο, στην ιστορική συγκυρία που διανύουμε είναι σαφές πως τα δεδομένα αλλάζουν. Η ενεργειακή συνεργασία της Κύπρου με το Ισραήλ σε συνδυασμό με την κλιμάκωση των σχέσεων του δεύτερου με την Τουρκία, δίνουν τη δυνατότητα της δημιουργίας ενός άξονα μεταξύ Αθηνών-Λευκωσίας και Τελ Αβίβ. Επιπλέον οι καλές μας σχέσεις με τους Παλαιστίνιους, που αποτελούν και το ποίμνιο του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων, δίνουν τη δυνατότητα στη χώρα μας να πάιξει επιτέλους το ρόλο του διαμεσολαβητή και να ενισχύσει τη διεθνή της εικόνα που τόσο έχει πληγεί.
Σε αυτό το πλαίσιο μια τέτοια συνεργασία, που δε θα αφορά μόνο την ενέργεια αλλά και άλλους τομείς όπως ο τουρισμός και η ασφάλεια είναι σαφές ότι δεν πρέπει να γίνει απρόσεκτα. Υπάρχει ένα μεγάλο πολιτισμικό/ιστορικό απόθεμα το οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε προκειμένου να ενισχύσουμε τις σχέσεις μας με το Ισραήλ.
Μια κίνηση σχετικά ανέξοδη αλλά με πολλούς αποδέκτες είναι η «αποκατάσταση των Εβραίων» μέσα από την ανάδειξη των ιστορικών τους κέντρων που λειτούργησαν στην Ελλάδα. Αν αυτά γίνουν χωρίς καχυποψία ή τους διαρκείς μας φόβους μπορούν να αποτελέσουν τη μαγιά για μια πολύ εποικοδομητική συνεργασία που θα λειτουργήσει μακροπρόθεσμα.